بسم الله الرحمن الرحيم

 

از سايت مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر«عجل الله فرجه»

 

آيا حديث «خلفائى إثنا عشر»، بر وجود و حيات حضرت مهدى دلالت مى‏كند؟

گروه مهدويت  

 

 

 

 

سؤال كننده: احسان

 

توصيخ سؤال:

در منابع شيعه و اهل سنت رواياتى متعددى وارد شده است كه رسول خدا صلي الله عليه وآله فرمود: جانشينان من «دوازده نفر هستند». در ميان محدثان فريقين اين روايات به روايت «خلفائي إثنا عشر» عنوان گرفته و مشهور شده است.

 

سؤال اين است كه آيا اين روايت بر وجود امام زمان و زنده بودن آن حضرت دلالت مى‌كند يا نه؟

 

پاسخ:

روايت «اثنى عشر» از جمله رواياتى است كه بر وجود يك نفر از ائمه اهل بيت عليهم السلام براى حفاظت و تداوم دين اسلام تا قيام قيامت، دلالت مى‌كند؛ از اين رو در عصر حاضر نيز بايد يك فردى از اهل بيت عليهم السلام وجود داشته باشد كه دين به سبب وجود او استوار باقى بماند و از بين نرود.

 

ما در اين مقاله به صورت مختصر اين مطلب را از ديدگاه علماى شيعه و سنى با تكيه بر منابع معتبر اهل سنت، بررسى خواهيم كرد.

 

متن روايت با تعابير مختلف

اين روايت در منابع اهل سنت با تعبير هاى متعددى نقل شده است:

 

1. تعبير «اثنا عشر خليفه»

در صحيح مسلم اين روايت كه تعبير فوق را دارد، از طرق متعدد نقل شده است:

 

حدثنا قُتَيْبَةُ بن سَعِيدٍ حدثنا جَرِيرٌ عن حُصَيْنٍ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال: سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول وحدثنا رِفَاعَةُ بن الْهَيْثَمِ الْوَاسِطِيُّ واللفظ له حدثنا خَالِدٌ يَعْنِي بن عبد اللَّهِ الطَّحَّانَ عن حُصَيْنٍ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال: دَخَلْتُ مع أبي على النبي صلى الله عليه وسلم فَسَمِعْتُهُ يقول: إِنَّ هذا الْأَمْرَ لَا يَنْقَضِي حتى يَمْضِيَ فِيهِمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً. قال: ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلَامٍ خَفِيَ عَلَيَّ قال: فقلت لِأَبِي: ما قال؟ قال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر بن سمره مى‌گويد: همراه پدرم بر رسول خدا (ص) وارد شديم، شنيديم كه حضرت مى‌فرمود: امر خلافت اسلامى به پايان نخواهد رسيد مگر اين كه دوازده جانشين در ميان آنها حكومت كند. سپس كلامى را فرمود كه برايم معلوم نشد، به پدرم گفتم: حضرت چه فرمود‌؟ پدرم گفت: حضرت فرمود: تمام اين دوازده خليفه از قريش هستند.

 

النيسابوري القشيري، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص1452، ح1821، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت. 

 

و مسلم در روايت ديگر نقل مى‌كند:

 

حدثنا قُتَيْبَةُ بن سَعِيدٍ وأبو بَكْرِ بن أبي شَيْبَةَ قالا حدثنا حَاتِمٌ وهو بن إسماعيل عن الْمُهَاجِرِ بن مِسْمَارٍ عن عَامِرِ بن سَعْدِ بن أبي وَقَّاصٍ قال كَتَبْتُ إلى جَابِرِ بن سَمُرَةَ مع غُلَامِي نَافِعٍ أَنْ أَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ سَمِعْتَهُ من رسول اللَّهِ صلي الله عليه وآله قال فَكَتَبَ إلي سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه وآله يوم جُمُعَةٍ عَشِيَّةَ رُجِمَ الْأَسْلَمِيُّ يقول: لَا يَزَالُ الدِّينُ قَائِمًا حتى تَقُومَ السَّاعَةُ أو يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كلهم من قُرَيْشٍ.

 

عامر بن سعد بن ابى وقاص مى‌گويد: من همراه غلامم به جابر بن سمره نوشتيم تا چيزى را كه از رسول خدا(ص) شنيده براى ما بنويسد، جابر برايم نوشت،‌ روزجمعه شامگاهى كه اسلمى سنگسار شده بود از رسول خدا شنيد كه فرمود: همواره دين پا برجاست تا آن كه قيامت برپا شود و دوازده خليفه براى شما باشد كه همه آنان از قريش هستند.

 

النيسابوري القشيري، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص1453، ح1822، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت. 

 

جهت رعايت اختصار، روايت هاى بعدى را كه صفحه 1452، آمده با حدف سند آنها، ذيلاً‌ بيان مى‌كنيم:

 

... يقول لَا يَزَالُ الْإِسْلَامُ عَزِيزًا إلى اثنى عَشَرَ خَلِيفَةً.

 

رسول خدا فرمود: اسلام همواره عزيز است تا دوازده خليفه بر شما حكومت كند.

 

... لَا يَزَالُ هذا الْأَمْرُ عَزِيزًا إلى اثنى عَشَرَ خَلِيفَةً.

 

پوسته اين امر عزيز است تا دوازده خليفه بر مردم حكومت كند.

 

... لَا يَزَالُ هذا الدِّينُ عَزِيزًا مَنِيعًا إلى اثنى عَشَرَ خَلِيفَةً.

 

همواره اين دين عزيز و نيرومند است تا دوازده جانشين بر مردم حكومت كند.

 

... لَا يَزَالُ أَمْرُ الناس مَاضِيًا ما وَلِيَهُمْ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا.

 

كار مردم پيوسته پيش مى‏رود مادامى كه دوازده نفر بر آنها حكومت نمايد

 

النيسابوري القشيري، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص1452، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت. 

 

ابو داود سجستانى از ديگر علماى اهل سنت، اين روايت را با تعبيرات ديگرى اين ‌گونه نقل كرده است:

 

حدثنا عَمْرُو بن عُثْمَانَ ثنا مَرْوَانُ بن مُعَاوِيَةَ عن إسماعيل يَعْنِي بن أبي خَالِدٍ عن أبيه عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يقول لَا يَزَالُ هذا الدِّينُ قَائِمًا حتى يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كلهم تَجْتَمِعُ عليه الْأُمَّةُ فَسَمِعْتُ كَلَامًا من النبي صلى الله عليه وسلم لم أَفْهَمْهُ قلت لِأَبِي ما يقول قال كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر بن سمره مى‌گويد: از رسول خدا صلى الله عليه وآله شنيدم كه مى‌فرمود: پيوسته اين دين پا بر جا است تا اينكه بر شما دوازده خليفه‌ى كه امت بر آنها اجتماع كرده بيايد. سپس از رسول خدا سخنى شنيدم كه من ندانستم، به پدرم گفتم: رسول خدا چه فرمود: گفت: رسول خدا فرمود:‌ همه آنها از قريش اند.

 

السجستاني الأزدي،  ابوداود سليمان بن الأشعث (متوفاى275هـ)، سنن أبي داود، ج4، ص106، ح4279، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد، ناشر: دار الفكر.

 

حدثنا مُوسَى بن إسماعيل ثنا وُهَيْبٌ ثنا دَاوُدُ عن عَامِرٍ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال: سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يقول: لَا يَزَالُ هذا الدِّينُ عَزِيزًا إلى اثْنَيْ عَشَرَ خَلِيفَةً قال فَكَبَّرَ الناس وَضَجُّوا ثُمَّ قال: كَلِمَةً خفية قلت لِأَبِي يا أَبَتِ ما قال؟ قال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر بن سمره گفت: رسول خدا (ص) فرمود: همواره اين دين عزيز است تا دوازده خلفيه بيايد. جابر مى‌گويد: مردم تكبير گفتند و ضجه زدند. سپس رسول خدا سخنى فرمود كه من ندانستم، به پدرم گفتم: رسول خدا چه فرمود: گفت: رسول خد فرمود:‌ همه آنها از قريش اند.

 

السجستاني الأزدي،  ابوداود سليمان بن الأشعث (متوفاى275هـ)، سنن أبي داود، ج4، ص106، ح4280، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد، ناشر: دار الفكر.

 

اين روايت را بزرگان ديگرى اهل سنت همانند رئيس مذهب حنابله، احمد بن حنبل در كتاب مسند از صفحه 86 تا 107، حاكم نيشابورى در المستدرك ج3، صفحه 715 و 716 احاديث 6586و 6589، و ديگران آورده‌اند.

 

2. «اثني عشر نقيبا»

در تعدادى از روايات «اثنا عشر»، به جاى «خليفة» كلمه «نقيبا» آمده است.

 

احمد بن حنبل در دو جاى از مسندش اين روايت را نقل كرده است:

 

حدثنا عبد اللَّهِ حدثني أبي ثنا حَسَنُ بن مُوسَى ثنا حَمَّادُ بن زَيْدٍ عَنِ الْمُجَالِدِ عَنِ الشعبي عن مَسْرُوقٍ قال: كنا جُلُوساً عِنْدَ عبد اللَّهِ بن مَسْعُودٍ وهو يُقْرِئُنَا الْقُرْآنَ فقال له رَجُلٌ: يا أَبَا عبد الرحمن هل سَأَلْتُمْ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَمْ تملك هذه الأُمَّةَ من خَلِيفَةٍ؟ فقال عبد اللَّهِ بن مَسْعُودٍ: ما سألني عنها أَحَدٌ مُنْذُ قَدِمْتُ الْعِرَاقَ قَبْلَكَ ثُمَّ قال: نعم. وَلَقَدْ سَأَلْنَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فقال: اثْنَا عَشَرَ كَعِدَّةِ نُقَبَاءِ بني إِسْرَائِيلَ.

 

مسروق گفت: ما در نزد عبد اللَّه ابن مسعود نشسته بوديم و او براى ما قرآن مى‌خواند، مردى به او گفت: يا ابا عبد الرحمن آيا شما از رسول خدا صلى الله عليه وآله نپرسيديد كه بعد از او چند خليفه خواهند آمد؟ عبد اللَّه گفت: از هنگامى كه از عراق وارد شده‏ام كسى اين موضوع را از من نپرسيده است، ما از رسول خدا پرسيديم فرمودند: خلفاء من دوازده نفرند مانند نقباء بنى اسرائيل.

 

الشيباني،  ابوعبد الله أحمد بن حنبل (متوفاى241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج1، ص398،‌ح3781 و ص406،‌ ح 3859، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر.

 

عده‌اى از علماى بزرگ اهل سنت همانند عاصمى مكى، مباركفورى، ابن حجر عسقلانى،‌ عبد الرحمن سيوطى و ابن حجر هيثمى، به صراحت مى‌گويند:‌ روايت ابن مسعود سندش حسن است:

 

أما حديث بن مسعود فأخرجه أحمد والبزار بسند حسن أنه سئل كم يملك...

 

العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاى852 هـ)، فتح الباري شرح صحيح البخاري، ج13، ص212، تحقيق: محب الدين الخطيب، ناشر: دار المعرفة - بيروت.

 

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)،  تاريخ الخلفاء، ج1، ص10، تحقيق: محمد محي الدين عبد الحميد، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولى، 1371هـ - 1952م.

 

الهيثمي، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علي ابن حجر (متوفاى973هـ)، الصواعق المحرقة علي أهل الرفض والضلال والزندقة، ج1، ص54، تحقيق عبد الرحمن بن عبد الله التركي - كامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولى، 1417هـ - 1997م.

 

العاصمي المكي، عبد الملك بن حسين بن عبد الملك الشافعي (متوفاى1111هـ)، سمط النجوم العوالي في أنباء الأوائل والتوالي، ج2، ص406، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود- علي محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمية.

 

المباركفوري، أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحيم (متوفاى1353هـ)، تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي، ج6، ص394، دار الكتب العلمية – بيروت.

 

ابن حجر عسقلانى روايت را اين گونه نقل كرده است:

 

وقال إسحاق: أخبرنا أبو أسامة قالا: ثنا المجالد عن الشعبي عن مسروق قال: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ فَقَالَ: هَلْ حَدَّثَكُمْ نَبِيُّكُمْ صلي الله عليه وآله كَمْ يَكُونُ بَعْدَهُ مِنَ الْخُلَفَاءِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ. وَمَا سَأَلَنِي أَحَدٌ قَبْلَكَ وَإِنَّكَ لَأَحْدَثُ الْقَوْمِ سِنّاً نَعَمْ. قَالَ:يَكُونُ بَعْدِي عِدَّةُ نُقَبَاءِ مُوسَى‏ اثني عشر نقيبا.

 

مردى نزد عبد اللَّه بن مسعود آمد و گفت: آيا پيامبرتان به شما خبر داده كه پس از وى چند خليفه خواهد بود؟ گفت: آرى، و كسى پيش از تو آن را از من نپرسيده است و تو جوان‏ترين مردم از نظر سنّ و سال هستى، آرى فرمود: پس از من دوازده نقيب به تعداد نقباى موسى خواهد بود.

 

در پايان مى‌گويد:

 

(هذا اسناده حسن)

 

سند اين روايت حسن است.

 

العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاى852هـ)، ج9، ص577، المطالب العالية بزوائد المسانيد الثمانية، تحقيق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزيز الشتري، ناشر: دار العاصمة/ دار الغيث، الطبعة: الأولى، السعودية - 1419هـ.

 

3. اثنا عشر اميراً»

برخى از روايات، با تعبير «اثنا عشر اميراً» وارد شده‌اند:

 

بخارى صحيح ترين كتابهاى اهل سنت روايت را اين‌گونه نقل كرده است:

 

حدثني محمد بن الْمُثَنَّى حدثنا غُنْدَرٌ حدثنا شُعْبَةُ عن عبد الْمَلِكِ سمعت جَابِرَ بن سَمُرَةَ قال: سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول: يَكُونُ اثْنَا عَشَرَ أَمِيرًا فقال: كَلِمَةً لم أَسْمَعْهَا فقال: أبي إنه قال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر بن سمره مى‌گويد:‌ از رسول خدا شنيدم كه مى‌فرمود: بعد از من دوازده نفر امير است؛ سپس سخنى فرمود كه من نشنيدم، پدرم گفت: ‌رسول خدا فرمود: همگى آن خلفاء از قريشند.

 

البخاري الجعفي، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل (متوفاى256هـ)، صحيح البخاري، ج6، ص2640، ح6796، تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.

 

به گزارش احمد حنبل در مسند، اين سخن رسول خدا در باره دوازده جانشين در حجة الوداع ايراد شده‌است:

 

حدثنا عبد اللَّهِ حدثني أبي ثنا بن نُمَيْرٍ ثنا مُجَالِدٌ عن عَامِرٍ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ السوائي قال: سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يقول: في حَجَّةِ الْوَدَاعِ لاَ يَزَالُ هذا الدِّينُ ظَاهِراً على من نَاوَأَهُ لاَ يَضُرُّهُ مُخَالِفٌ وَلاَ مَفَارِقٌ حتى يَمْضِىَ من أمتي اثْنَا عَشَرَ أَمِيراً كلهم من قُرَيْشٍ قال: ثُمَّ خفي عَلَىَّ قَوْلُ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قال: وكان أبي أَقْرَبَ إلى رَاحِلَةِ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنِّى فقلت: يا أَبَتَاهُ ما الذي خفي علي من قَوْلِ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قال يقول: كلهم من قُرَيْشٍ قال: فاشهد علي إِفْهَامِ أبي إياي قال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر مى‌گويد:‌ رسول خدا صلى الله عليه وآله در حجة الوداع فرمود: اين دين همواره بر دشمنش پيروز و هيچ مخالفت و موافقت با آن، زيانى به دين نمى‌رساند، تا آنگاه دوازده نفر از امت من كه از همگى از قريشند، زمامدار شوند. سپس كلامى فرمود كه بر من پوشيده ماند، پدرم نسبت به من نزديگ رسول خدا بود گفتم:‌ آنچه را رسول خدا فرمود و من نشنيدم چه بود؟ پدرم گفت:‌ رسول خدا فرمود‌: تمامى اين دازده نفر از قريشند. جابر مى‌گويد: بر فهم پدرم آن جمله را از رسول خدا شهادت مى‌دهم.كه رسول خدا فرمود: آنها همگى از قريش‏اند.

 

الشيباني،  ابوعبد الله أحمد بن حنبل (متوفاى241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج5، ص90 و 99، ح20873 و 20978، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر.

 

احمد حنبل در روايت ديگر اين تعبير را نقل كرده است:

 

لاَ يَزَالُ هذا الأَمْرُ مَاضِياً حتى يَقُومَ اثْنَا عَشَرَ أَمِيراً.

 

كار مردم پيوسته پيش مى‏رود مادامى كه دوازده مرد بر آنها حكومت نمايد.

 

الشيباني،  ابوعبد الله أحمد بن حنبل (متوفاى241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج5، ص101، ح20999، ناشر: مؤسسة قرطبة – مصر.

 

طبرانى در المعجم الكبير اين روايت را با تعبير ديگر نقل كرده است:

 

حدثنا أبو حَبِيبٍ زَيْدُ بن الْمُهْتَدِي الْمَرْوَزِيُّ حدثنا عَلِيُّ بن حَشْرَمٍ ثنا عِيسَى بن يُونُسَ عن عِمْرَانَ بن سُلَيْمَانَ عَنِ الشَّعْبِيِّ عن جَابِرٍ قال سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلى اللَّهُ عليه وسلم في حَجَّةِ الْوَدَاعِ يقول لا يَزَالُ أَمْرُ هذه الأُمَّةِ هَادِئًا على من نَاوَأَها حتى يَكُونَ عَلَيْكُمِ اثْنَا عَشَرَ أَمِيرًا ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ لم أَسْمَعْهَا فَسَأَلْتُ أبي وكان أَقْرَبَ إليه مِنِّي ما قال قال قال كلهم من قُرَيْشٍ

 

رسول خدا فرمود: همواره امر اين امت پيروز است بر كسى كه با او دشمنى كند تا اينكه دوازده نفر زمامدارند، سپس كلمه آهسته‏اى فرمود كه من آن را نشنيدم. از پدرم كه به پيغمبر صلّى اللَّه عليه و اله نزديك‏تر بود، پرسيدم كه آن حضرت چه فرمود؟ گفت: فرمود: همه‏شان از قريشند.

 

الطبراني،  ابوالقاسم سليمان بن أحمد بن أيوب (متوفاى360هـ)، المعجم الكبير، ج2، ص197، ح1800، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانية، 1404هـ – 1983م.

 

البانى در باره اين روايت مى‌گويد:

 

وهذا إسناد صحيح على شرطهما. وقد أخرجه مسلم عنه بلفظ: لا يزال أمر الناس ماضيا.

 

سند اين روايت به شرط شيخين صحيح است و مسلم آن را با تعبير: لا يزال أمر الناس ماضيا آورده است.

 

السلسلة الصحيحة، ج1، ص651.

 

ترمذى در باره اين حديث مى‌نويسد:

 

قال أبو عِيسَى: هذا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.

 

اين روايت حسن و صحيح است.

 

الترمذي السلمي،  ابوعيسي محمد بن عيسي (متوفاى279هـ)، سنن الترمذي، ج4، ص501، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.

 

4. «اثنا عشر قيما»

چهارمين تعبير متفاوت در اين روايت،‌ تعبير‌ «اثنا عشر قيماً» است كه طبرانى در معجم الكبير آورده است:

 

حدثنا إِبْرَاهِيمُ بن هَاشِمٍ الْبَغَوِيُّ ثنا محمد بن عبد الرحمن الْعَلافُ ثنا محمد بن سَوَاءٍ ثنا سَعِيدٌ عن قَتَادَةَ عَنِ الشَّعْبِيِّ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال: كنت مع أبي عِنْدَ النبي صلى اللَّهُ عليه وسلم فقال: يَكُونُ لِهَذِهِ الأُمَّةِ اثْنَا عَشَرَ قَيِّمًا لا يَضُرُّهُمْ من خَذَلَهُمْ ثُمَّ هَمَسَ رسول اللَّهِ صلى اللَّهُ عليه وسلم بِكَلِمَةٍ لم أَسْمَعْهَا فقلت: لأَبِي ما الْكَلِمَةُ التي هَمَسَ بها النبي صلى اللَّهُ عليه وسلم؟ قال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

جابر بن سمره مى‌گويد: با پدرم نزد رسول خدا بوديم كه فرمود: براى اين امت دوازده سرپرست است كه يارى نكردن مردم به آنها ضررى نمى‌رساند. سپس رسول خدا سخن آهسته گفت كه من نشنيدم، به پدرم گفتم: رسول خدا چه فرمود؟ گفت: رسول خدا فرمود:‌ همه آنها از قريش اند.

 

الطبراني،  ابوالقاسم سليمان بن أحمد بن أيوب (متوفاى360هـ)، المعجم الكبير، ج2، ص196، ح1794، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانية، 1404هـ – 1983م.

 

طبرانى در روايت ديگر نقل مى‌كند وقتى رسول خدا اين روايت را فرمود: من ديدم عمر بن خطاب پشت سر من بود:

 

حدثنا عَبْدَانُ بن أَحْمَدَ ثنا زَيْدُ بن الْحَرِيشِ ثنا رَوْحُ بن عَطَاءِ بن أبي مَيْمُونَةَ عن عَطَاءِ بن أبي مَيْمُونَةَ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال: سمعت رَسُولَ اللَّهِ صلى اللَّهُ عليه وسلم وهو يَخْطُبُ على الْمِنْبَرِ وَيَقُولُ: اثْنَا عَشَرَ قَيِّمًا من قُرَيْشٍ لا يَضُرُّهُمْ عَدَاوَةُ من عَادَاهمْ قال: فَالْتَفَتَ خَلْفِي فإذا أنا بِعُمَرِ بن الْخَطَّابِ رضي اللَّهُ عنه وَأَبِي في نَاسٍ فَأَثْبَتُوا لِيَ الحديث كما سمعت.

 

رسول خدا صلى الله عليه وآله بر فراز منبر مى‌گفت: (بعد من) دوازه سرپرست از قريشند كه دشمنى دشمنان با آنها زيان نرساند، سپس به پشت سرم متوجه شدم عمر بن خطاب و پدرم را در ميان مردم ديدم و آنها نيز سخن پيامبر را همان گونه كه من شنيده بودم، نقل كردند.

 

الطبراني،  ابوالقاسم سليمان بن أحمد بن أيوب (متوفاى360هـ)، المعجم الكبير، ج2، ص256، ح2073، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانية، 1404هـ – 1983م.

 

«اثنا عشر رجلاً»

در برخى تعبيرات، جمله «اثنا عشر رجلاً» آمده كه در صحيح مسلم و غير آن نقل شده است:

 

حدثنا بن أبي عُمَرَ حدثنا سُفْيَانُ عن عبد الْمَلِكِ بن عُمَيْرٍ عن جَابِرِ بن سَمُرَةَ قال سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول: لَا يَزَالُ أَمْرُ الناس مَاضِيًا ما وَلِيَهُمْ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا ثُمَّ تَكَلَّمَ النبي صلى الله عليه وسلم بِكَلِمَةٍ خَفِيَتْ عَلَيَّ فَسَأَلْتُ أبي مَاذَا؟ قال: رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فقال: كلهم من قُرَيْشٍ.

 

النيسابوري القشيري، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاى261هـ)، صحيح مسلم، ج3، ص1452، ح1821، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.

 

و در نهايت در برخى منابع اين روايت بدون پسوند «خليفة؛ اميراً، رجلاً و قيماً‌» آمده است اين روايت را ابو عوانه در مسندش نقل كرده است:

 

حدثنا أحمد بن يوسف السلمي قال نا عمر بن عبد الله بن رزين عن سفيان يعني ابن حسين عن سعيد بن عمرو بن أشوع عن عامر الشعبي عن جابر بن سمرة السوائي قال جئت مع أبي إلى المسجد ورسول الله صلى الله عليه وسلم يخطب فسمعته يقول: من بعدي اثنا عشر ثم خفض صوته فلم أدر ما يقول، قلت: لأبي ما يقول؟ قال: كلهم من قريش.

 

أبو عوانة در پايان مى‌گويد:

 

 وهذا مما انتخبه أبو زكريا الأعرج وهو حديث حسن حسن.

 

اين روايت را ابو زكرياى اعرج انتخاب كرده كه روايت حسن است.

 

الاسفرائني، أبو عوانة يعقوب بن إسحاق (متوفاى316هـ)، مسند أبي عوانة، ج4، ص372، ح6990، ناشر: دار المعرفة – بيروت

 

با توجه به منابع روايى دست اول اهل سنت،‌ به دست مى‌آيد كه اين روايت با تعبيرات مختلفش از ديدگاه آنها يك روايت قابل قبول و پذيرفته شده‌است. و همگى صراحت دارند كه اين دوازده نفر، بعد از رسول خدا صلى الله عليه وآله جانشين، سرپرست، زمامدار و پيشواى مردم هستند.

 

مقصود از «خلفاي دواز ده گانه» در اين روايت

يكى از مطالب مهم در اين روايت،‌ تعيين مصداق «دوازده خليفه» است كه علماى شيعه و سنى ديدگاه‌هاى مختلفى ارائه كرده و تفسير‌‌هاى گوناگونى از آن داشته‌اند.

 

از آن جائى كه شيعيان اعتقاد دارند كه مقصود از اين روايت، ائمه دوازده‌گانه اهل بيت عليهم السلام است، در تفسير آن مشكل خاصى ندارند؛ اما دانشمندان و بزرگان اهل سنت ديدگاه‌هاى مختلفى را ارائه و در حقيقت دچار سردرگمى شده‌اند؛ تا جائى كه برخى از آ‌ن‌ها به صراحت گفته‌اند كه نمى‌توانند مقصود پيامبر را از اين روايت مشخص كنند.

 

الف:‌ ديدگاه اهل سنت

اهل سنت در تفسير و تبيين مصداق خلفاى دوازده گانه به شدت دچار حيرت و سردرگمى شده‌اند؛ زيرا از طرفى اين روايات با سند روشن و بدون خدشه، در منابع معتبر آنان نقل شده كه مورد اتفاق آنها است؛ از سوى ديگر، ويژگى‌هايى كه در متن اين روايات وجود دارد؛ مثل انحصار به عدد «دوازده»، بر مبنا و خلفاى مورد نظر اهل سنت تطبيق نمى‌كند.

 

 حيرت اهل سنت را در بيان مقصود از اين روايت ابن جوزى اين‌گونه بيان مى‌كند:

 

هذا الحديث قد أطلت البحث عنه، وتطلّبت مظانّه، وسألت عنه، فما رأيت أحدا وقع على المقصود به.

 

بحث پيرامون اين روايت را طولانى كردم و در جستجوى گمانه‌ها بر آمدم؛ كسى را نديدم كه به مقصود اين روايت دست يافته باشد.

 

ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاى597 هـ)، كشف المشكل من حديث الصحيحين، ج1، ص449، تحقيق: علي حسين البواب، ناشر: دار الوطن  - الرياض - 1418هـ - 1997م

 

ابن بطال بكرى قرطبى در شرح صحيح بخارى، ابن حجر عسقلانى در فتح البارى و بدر الدين عينى در عمدة القارى از مُهَلَّب نقل مى‌كنند كه هيچ كس سخن قطعى را در مورد تعيين مصداق دوازده خليفه در اين روايت ارائه نكرده است و همواره اقوال در مورد روايت مختلف است:

 

لم ألق أحدا يقطع في هذا الحديث بمعني- يعني بشئ معين.

 

هيچ كس نتوانسته است معناى قطعى اين روايت را مشخص و سخن معينى را در تفسير آن بگويد.

 

إبن بطال البكري القرطبي، ابوالحسن علي بن خلف بن عبد الملك (متوفاى449هـ)، شرح صحيح البخاري، ج8، ص287، تحقيق: ابوتميم ياسر بن إبراهيم، ناشر: مكتبة الرشد - السعودية / الرياض، الطبعة: الثانية، 1423هـ - 2003م.

 

العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاى852 هـ)، فتح الباري شرح صحيح البخاري، ج13، ص211، تحقيق: محب الدين الخطيب، ناشر: دار المعرفة - بيروت.

 

العيني الغيتابي الحنفي، بدر الدين ابومحمد محمود بن أحمد (متوفاى855هـ)، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج24، ص281، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.

 

بزرگان اهل سنت در ذيل روايت «اثنا عشر خليفة» احتمالات فراوانى را براى بيان مقصود از اين حديث ابراز داشته‌اند. عمده ترين احتمالات شان اين است كه مقصود از خلفاى اثنا عشر، خلفاى بنى اميه هستند. بررسى و نقد اين احتمالات، مجالى ديگر مى‌طلبد كه در مقاله ديگر به آن خواهيم پرداخت.

 

ب: ديدگاه شيعيان

از ديدگاه شيعيان، تنها مصداق اين روايات، «ائمه اهل بيت عليهم السلام» هستند نه كسان ديگر و در اين باره روايات صحيحى وجود دارد كه ائمه اهل بيت را علاوه بر تعداد، با اسم و نسب معرفى كرده‌است.

 

بهترين و جامع ترين روايت در اين باره، لوح جابر بن عبد الله انصارى است كه از جانب خدا به پيامبر اسلام داده شد و در آن، اسامى تمامى ائمه عليهم السلام درج شده و محدث توانا، ثقة الإسلام كلينى اين روايت را با سند موثق نقل كرده است.

 

به عقيده‌ى ما خلفاء رسول خدا صلى الله عليه وآله از بنى هاشم و عترت آن حضرت است، نه اين‌كه تنها قريشى باشند و اين مطلب در منابع معتبر خود آنان آمده است.

 

طبق تصريح برخى از محققان و علماى اهل سنت، فراز آخر روايت «اثنا عشر»، دستخوش تحريف واقع شده و به اين واقعيت دوتن از علماى خود شان تصريح كرده اند.

 

1. علامه سيد على همداني:

 

طبق گزارش ينابيع الموده، سيد على همدانى اين روايت را با همان سند و متن كه بخارى و منابع ديگر آورده‌اند، به جاى جمله‌ «كلهم من قريش»، جمله «كلهم من بنى هاشم» را نقل كرده‌است؛ اما در خود بخارى به گونه‌اى ديگر آمده است:

 

 عن عبد الملك بن عمير عن جابر بن سمرة قال: كنت مع أبي عند النبي صلي الله عليه وآله فسمعته يقول: بعدي إثنا عشر خليفة، ثم أخفى صوته، فقلت لأبي: ما الذي أخفى صوته؟ قال: قال: كلهم من بني هاشم. وعن سماك بن حرب مثل ذلك.

 

جابر بن سمره رضى الله عنه گفت: من با پدرم نزد رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم بودم و شنيدم كه آن حضرت مى‌فرمود: « پس از من دوازده خليفه خواهد بود » سپس صداى خود را پايين آورد، به پدرم گفتم: آن چه بود كه صدايش را برايش پايين آورد ؟ جواب داد: فرمود: « همگى از بنى هاشم‌اند»

 

 (مولف مى‌گويد: ) از طريق سماك بن حرب، مثل اين حديث روايت شده است.

 

القندوزي الحنفي، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى، ج3، ص290، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر: دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى، 1416هـ.

 

2. علامه قندوذى

 

  شيخ سليمان ابن ابراهيم قندوزى حنفى، نيز با همان سند و متن از عبد الملك بن عمير «كلهم من بنى هاشم» آورده است:

 

  عن عبد الملك بن عمير عن جابر بن سمرة رضي الله عنه قال: كنت مع أبي عند رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم فسمعته يقول: بعدي إثنا عشر خليفة ثم أخفى صوته فقلت لأبي: ما الذي [قال في] أخفى صوته؟ قال: قال: كلهم من بني هاشم. وعن سماك بن حرب مثله.

 

القندوزي الحنفي، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى، ج2، ص315، ح 908، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر: دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى، 1416هـ.

 

نكته قابل دقت اين است كه عبد الملك بن عمير از رجال صحاح سته و سماك بن حرب به غير از صحيح مسلم و بخارى از رجال بقيه صحاح اربعه است. اين دو نفر روايت را به اين صورت نقل كرده اند.

 

شايد سرو صدايى كه هنگام سخن گفتن رسول خدا صلى الله عليه وآله برپا شده به خاطر تعيين مصداق اين دوازه نفر بوده است تا ديگران نشنوند. در اين فرض بايد ريشه يابى كرد كه چه كسانى اين سر و صداها را به راه اندختند.

 

 نظير اين جريان در آخرين لحظات حيات رسول خدا صلى الله عليه وآله كه مى‌‌خواست چيزى بنويسد بعد از آن امت گمراه نشوند، نيز اتفاق افتاد و در حضور رسول خدا منازعه و سرو صدا بلند شد. در اين جا چه كسانى عامل ايجاد اين سرو صدا شد و منظورشان چه بود و چه گفتند؟!

 

امامان اهل بيت، مصداق «اثناعشر» به اعتراف اهل سنت

قندوزى حنفى نظر برخى محققان اهل سنت را در مصداق «دوازده خليفه» منعكس نموده و خود نيز بر اين باور است كه مصداق روايت‌، ائمه طاهرين عليهم السلام هستند نه ديگران:

 

قال بعض المحققين:

 

إن الأحاديث الدالة على كون الخلفاء بعده صلي الله عليه وآله إثنا عشر، قد اشتهرت من طرق كثيرة، فبشرح الزمان وتعريف الكون والمكان، علم أن مراد رسول الله صلي الله عليه وآله من حديثه هذا الأئمة الاثنا عشر من أهل بيته وعترته، إذ لا يمكن أن يحمل هذا الحديث على الخلفاء بعده من أصحابه، لقلتهم عن اثني عشر، ولا يمكن أن يحمله على الملوك الأموية لزيادتهم على اثني عشر، ولظلمهم الفاحش إلا عمر بن عبد العزيز، ولكونهم غير بني هاشم، لان النبي صلي الله عليه وآله قال: «كلهم من بني هاشم» في رواية عبد الملك عن جابر، وإخفاء صوته صلي الله عليه وآله في هذا القول يرجح هذه الرواية، لأنهم لا يحسنون خلافة بني هاشم و لا يمكن أن يحمله على الملوك العباسية لزيادتهم على العدد المذكور ولقلة رعايتهم الآية «قل لا أسألكم عليه أجرأ إلا المودة في القربى» وحديث الكساء فلا بد من أن يحمل هذا الحديث على الأئمة الاثني عشر من أهل بيته وعترته صلي الله عليه وآله لأنهم كانوا أعلم أهل زمانهم وأجلهم وأورعهم وأتقاهم، وأعلاهم نسبا، وأفضلهم حسبا، وأكرمهم عند الله، وكان علومهم عن آبائهم متصلا بجدهم صلي الله عليه وآله وبالوراثة واللدنية، كذا عرفهم أهل العلم والتحقيق وأهل الكشف والتوفيق.

 

 ويؤيد هذا المعنى أي أن مراد النبي صلي الله عليه وآله الأئمة الاثنا عشر من أهل بيته ويشهده ويرجحه حديث الثقلين، والأحاديث المتكثرة المذكورة في هذا الكتاب وغيرها.

 

بعضى از محققان گفته‏اند: احاديثى كه جانشينان بعد از رسول خدا صلى الله عليه وآله را دوازده نفر مى‏دانند از راههاى زياد مشهور شده‏اند. و معلوم است كه منظور رسول خدا صلى الله عليه و آله از امامان دوازده‏گانه، اهل‏بيت او مى‏باشد؛ زيرا امكان ندارد اين حديث را بر خلفاى بعد از او كه تعدادشان كمتر از دوازده نفر است حمل كرد و نيز ممكن نيست بر حاكمان بنى اميّه حمل شود؛ چرا كه آنها زياده بر دوازده نفرند و ظلم آنان نيز زياد بود؛ مگر عمر بن عبدالعزيز، به علاوه، آنان از غير بنى هاشم مى‏باشند و حال آن‏كه رسول خدا  در حديثى كه عبد الملك آن را از جابر روايت نموده است، فرمود: « آن دوازده‏نفر از بنى هاشم هستند»  و مخفى كردن صداى رسول خدا صلى الله عليه وآله با همهمه صحابه (وقتى كه آن حضرت مى‌خواست نسب امامان را اعلام فرمايد) موجب ترجيح اين روايت است؛ زيرا آنان خلافت بنى هاشم را خوش نداشتند.

 

و نيز ممكن نيست بر حاكمان عباسى حمل گردند چرا كه اولاً: عدد آنان از عدد مذكور در اين روايات زيادتر است و ثانياً: به دليل كم توجهى آنان به آيه مودت كه در آن خداوند به رسول خدا خطاب مى كند: « اى پيامبر بگو: من هيچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى كنم جز دوست داشتن نزديكانم » شورى/23 و نيز به حديث كساء؛ لذا بايد اين حديث (حديث اثناعشر) بر دوازده امام كه از اهل بيت پيامبر (ص) و عترت او شمرده مى‌شوند، حمل گردد زيرا آنان عالم ترين و برترين و باتقواترين افراد زمان خود بوده، و عالى تر از نظر نسب، و برترين از منظر حسب، و گرامى‌ترين در نزد خداوند بوده‌اند و علومشان از پدرانشان متصل به جدشان (ص) از طريق وراثت و الهى بوده است و اين چنين أهل علم و تحقيق و أهل كشف و توفيق آنان را مى‌شناختند و آنچه اين معنا را تاييد مى‌كند و شاهد بر آن است ـ يعنى اين كه مراد پيامبر (ص)، أئمه ثنا عشر از أهل بيت ايشان بوده است ـ حديث ثقلين (مبنى بر اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله پس خود دو چيز گران بها باقى گذاردند كه عبارت باشد از قرآن و اهل بيت عليهم السلام)، و نيز أحاديث فراوان ديگرى است كه در همين كتاب و كتاب ديگر مطرح شده است.

 

القندوزي الحنفي، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى، ج3، ص291، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر: دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى، 1416هـ.

 

 «حضرت مهدي» از خلفاي اثناعشر و از نسل رسول خدا (ص) به اعتراف محققان اهل سنت

با اين‌كه علماى اهل سنت سعى دارند مصداق «خلفاى اثنا عشر» را حاكمان بنى اميه بدانند، اعتراف كرده‌اند كه «حضرت مهدى عليه السلام» يكى از اين خلفاء است.

 

1. ابن كثير دمشقي:

ابن كثير دمشقى سلفى در تفسيرش اقرار كرده كه اين روايت بر وجود دوازده خليفه صالح كه حق را بر پا مى‌دارند دلالت دارد و از جمله آنها همان مهدى است كه در روايات به آمدنش بشارت داده شده است:

 

ومعنى هذا الحديث (البشارة) بوجود اثني عشر خليفة صالحا يقيم الحق ويعدل فيهم...

 

والظاهر أن منهم المهدي المبشر به في الأحاديث الواردة بذكره أنه يواطئ إسمه إسم النبي صلى الله عليه وسلم وإسم أبيه إسم أبيه فيملأ الأرض عدلا وقسطا كما ملئت جورا وظلما.

 

اين روايت بشارت مى‌دهد كه اين دوازده خليفه صالح كه حق را برپا مى‌دارند و در ميان مردم به عدالت رفتار مى‌كنند موجود است.

 

و ظاهر اين است كه از جمله آن دوازده جانشين، حضرت مهدى است همان مهدى كه در روايات اسم او اسم پيامبر و اسم پدرش اسم پدر رسول خداست، او زمين را از عدل و قسط آكنده مى‌سازد همانگونه كه از ظلم و جور پر شده‌است.

 

ابن كثير الدمشقي،  ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاى774هـ)، تفسير القرآن العظيم، ج2، ص33، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1401هـ.

 

2. جلال الدين سيوطي:

سيوطى از مفسران به نام اهل سنت مى‌گويد: ابو داود در سنن خود بابى را راجع به حضرت مهدى گشوده و در صدر روايات، حديث جابر بن سمره را ذكر كرده و گفته است: مهدى يكى از آن دوازده نفر است:

 

أن المهدي أحد الاثني عشر

 

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)، الحاوي للفتاوي في الفقه وعلوم التفسير والحديث والاصول والنحو والاعراب وسائر الفنون، ج2، ص80، تحقيق: عبد اللطيف حسن عبد الرحمن، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

 

سيوطى در كتاب ديگرش (در ضمن احتمال اينكه مراد از آنها، خلفاى اثناعشر در طول مدت اسلام باشد كه ده نفر آنها آمده‌اند و دو تن از آنان متنظر‌اند و خواهد آمد) اعتراف مى‌كند كه يكى از آن دو، مهدى، از اهل بيت رسول خدا صلى لله عليه وآله است:

 

وعلى هذا فقد وجد من الاثني عشر خليفة: الخلفاء الأربعة، والحسن ومعاوية وابن الزبير وعمر بن عبد العزيز، ويحتمل أن يضم إليهم المهتدي من العباسيين، لأنه فيهم كعمر بن عبد العزيز، وكذلك الطاهر لما أوتيه من العدل، وبقي الاثنان المنتظران، أحدهما المهدي، لأنه من أهل بيت محمد صلى اللّه عليه وآله وسلم.

 

بنابراين، خلفاى دوازده گانه از اين قرارند: خلفاى چهارگانه، امام حسن، معاويه، ابن زبير، عمر بن عبد العزيز. و احتمال دارد كه مهتدى عباسى نيز از اين ها باشد؛ زيرا او در ميان عباسيان همانند عمر بن عبد العزيز بود و نيز طاهر كه به عدالت رفتار مى‌كرد. و دو نفر از اين دوازده نفر، منتظر هستند، يكى از آنها مهدى  از اهل بيت رسول خداست.

 

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)،  تاريخ الخلفاء، ج1، ص12، تحقيق: محمد محي الدين عبد الحميد، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولى، 1371هـ - 1952م.

 

3. محمد بن يوسف صالحي شامي:

صالحى شامى نيز طبق رواياتى كه بزرگان نقل كرده، پذيرفته است كه حضرت مهدى از عترت رسول خدا صلَى الله عليه و آله است و اين گونه روايت را نقد نكرده است:

 

وروى الإمام أحمد والباوردي عنه [ابي سعيد الخدري] قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: (أبشروا بالمهدي، رجل من قريش من عترتي يخرج في اختلاف من الناس، فيملأ الأرض قسطا وعدلا كما ملئت ظلما وجورا، ويرضى عنه ساكن السماء وساكن الأرض ويقسم المال صحاحا.

 

 امام احمد و بارودى از ابو سعيد خدرى روايت كرده است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: شما را به مهدى كه از قريش و از عترت من است بشارت مى‌دهم او در حالى كه مردم اختلاف دارند ظهور مى‌كند؛ پس زمين را از قسط و عدالت آكنده مى‌سازد همانگونه كه از ظلم و جور پر شده‌است و ساكنان زمين و آسمان از او خشنودند  و او مال را به صورت عادلانه تقسيم مى‌كند.

 

الصالحي الشامي، محمد بن يوسف (متوفاى942هـ)، سبل الهدي والرشاد في سيرة خير العباد، ج10، ص171، تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود وعلي محمد معوض، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1414هـ.

 

4. ابن حجر هيتمي:

و ابن حجر هيتمى نيز پذيرفته است كه آخرين خلفاى دوازده گانه، حضرت مهدى است:

 

والظاهر أن آخرهم المهدى فإنه بملك جميع الأرض.

 

وظاهر اين است كه آخرين نفر اين دوازده خليفه، مهدى است كه تمام زمين را مالك خواهد شد.

 

الهيتمي، أبو العباس أحمد بن محمد بدر الدين ابن محمد شمس الدين ابن علي نور الدين ابن حجر (متوفاي973 هـ)، مبلغ الأرب في فخر العرب، ج1، ص38، تحقيق: يسري عبد الغني عبد الله، دار النشر: دار الكتب العلمية - بيروت / لبنان، الطبعة: الأولى 1410هـ - 1990م،

 

5. عظيم آبادي شارح سنن ابو داود:

عظيم آبادى شارح سنن ابو داود، و نيز مباركفورى شارح جامع ترمذى، اين سخن ابن كثير نقل كرده‌اند كه او مى‌گويد:

 

ومعنى هذا الحديث البشارة بوجود اثني عشر خليفة صالحاً يقيم الحق، ويعدل فيهم.

 

و آن را پذيرفته اند.

 

المباركفوري، أبو العلا محمد عبد الرحمن بن عبد الرحيم (متوفاى1353هـ)، تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي، ج6، ص293، دار الكتب العلمية – بيروت.

 

العظيم آبادي، محمد شمس الحق (متوفاى1329هـ)، عون المعبود شرح سنن أبي داوود، ج11، ص247، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الثانية، 1995م.

 

6. مجمع فقهي رابطة العالم الاسلامي:

مجمع فقهى رابطة العالم الاسلامى در مكه مكرمه نيز گفته اند: آخرين خلفاى اثنا عشر كسى است كه رسول خدا از آمدنش خبر داده است:

 

 «ويظهر عند فساد الزمان وانتشار الكفر وظلم الناس ويملأ الأرض قسطاً وعدلاً، كما ملئت ظلماً وجوراً، يحكم العالم كله، وتخضع له الرقاب... وهو آخر الخلفاء الاثني عشر، أخبر النبي صلى اللّه عليه وسلّم عنهم في الصحاح».

 

هنگامى‌كه زمانه فاسد شود و كفر و ظلم در ميان مردم گسترش يابد او ظهور مى‌كند و زمين را از قسط و عدل آكنده مى‌سازد همانگونه كه از ظلم و جور پر شده‌است. او بر كل جهان حكم مى‌كند و گردنها در مقابل او متواضع مى‌شوند... او آخرين خلفاى دوازده گانه‌اى است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله در روايات صحاح از آمدنش خبر داده‌است.

 

 الفتوى التي أصدرها المجمع الفقهي في رابطة العالم الإسلامي في مكة المكرمة المؤرخة في (31 / أيار/ 1976 م.

 

استدلال بر وجود و حيات امام زمان (ع) در اين روايت

نكات مهم اين روايت:

با توجه به متن روايت و تعبيرهاى مختلف آن، چند نكته مهم و ظريفى به دست مى‌آيد كه با در نظر داشت اين نكات، مى‌توان بر وجود امام زمان عليه السلام استدلال كرد:

 

1. تعداد خلفاى بشارت داده شده، منحصر به دوازده نفر‌است؛

 

2. هويت آنها قريشى؛ بلكه با توجه به روايت قندوزى حنفى، هاشمى هستند؛

 

3. ويژگى آنها اين است كه عزت و عظمت دين و اسلام وابسته آنها است و موافقت و مخالفت مردم هيچ تأثير در تلاش و هدايت گرى آنها ندارد؛

 

4. تشبيه آنها به نقباء بنى اسرائيل روشنگر اين نكته است كه انتخاب آنان به اين مقام، به دست خدا است؛‌ نه در اختيار مردم،‌ همان‌گونه خداوند نقباء بنى اسرائيل را برگزيده‌است: «وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً (مائده/ 12) و آنان همانند پيامبران بنى اسرائيل، داراى مقام عصمت اند كه تنها خداوند از عصمت افراد با خبر است؛

 

5. آنها در راه عزت بخشى دين و سرپرستى از آن، به رهنمودهاى الهى عمل مى‌كنند؛ نه از روى هواى نفس و كارشان عدالت گسترى و ظلم ستيزى است نه بى عدالتى و ظلم كردن؛

 

6. اين خلفاى رسول خدا پشت سر هم و به صورت متوالى در هر زمانى براى هدايت مردم مى‌آيند،‌ به گونه‌اى كه تا هنگامه‌ى قيامت هيچ زمانى، از وجود آنها خالى نخواهد بود،‌ كلمه «لايزال» در اين جمله: «لا يزال الاسلام عزيزا إلى اثنا عشر خليفة» و جمله هاى ديگر، كه همه‌ منابع معتبر آنها نقل كرده، معناى اتصال و استمرار و توالى ائمه را در كل زمان مى‌رساند و اگر زمانى فرا رسد كه يكى از آنها و آخرين آنها وجود نداشته باشد، نظام عالم برهم ريخته و هنگامه برپايى قيامت خواهد شد،‌ اين نكته را روايت ذيل بيان مى‌كند:

 

لَنْ يَزَالَ الدينُ قَائِماً إِلَى اثْنَيْ عَشَرَ مِنْ قُرَيْشٍ، فَإِذَا هَلَكُوا مَاجَتِ الأَرْضُ بِأَهْلِهَا.

 

الهندي، علاء الدين علي المتقي بن حسام الدين (متوفاى975هـ)، كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، ج12، ص17،‌ ح33861، تحقيق: محمود عمر الدمياطي، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1419هـ - 1998م.

 

حال اگر روايت اثنا عشر را در كنار روايت ثقلين بگذاريم و طبق قاعده «ان الحديث يفسر بعضه بعضا» كه علماى اهل سنت آن را قبول دارند، معناى روشن ترى پيدا مى‌كند.

 

روايت ثقلين تصريح دارد قرآن و اهل بيت كه خلفاى رسول خدا هستند، تا هنگام ورد بر حوض، از همديگر جدا نمى‌شوند و تا قيامت،‌ هيچ زمانى از وجود آنها خالى نيست.

 

بنابراين،‌ طبق اين روايت،‌ خلفاى رسول خدا به صورت متوالى پشت سر هم مى‌آيند و هيچ زمانى از وجود يكى از آنها خالى نخواهد بود.

 

علاوه بر اين روايت، برخى از منابع اهل سنت،‌ توالى و پى هم آمدن خلفاء را از بعضى اصحاب رسول خدا نقل كرده اند:

 

 حدثنا ابن وهب عن عبد الرحمن بن زياد بن أنعم عن أبي عبد الرحمن الحبلي عن عبد الله بن عمرو بن العاص رضى الله عنهما قال: سيلي أمر هذه الأمة خلفاء يتوالون، كلهم صالح وعليهم تفتح الأرضين كلها...

 

عبد الله بن عمرو بن العاص رضى الله عنهما گفت: به زودى خلفايى كه به دنبال هم مى‌آيند، صاحب ولايت اين امت مى‌شوند و همگى صالحند و تمامى زمين‌ها براى آنان گشوده مى‌گردد.

 

المروزي، نعيم بن حماد أبو عبد الله متوفاي 288هـ)، كتاب الفتن، ج1، ص117، تحقيق: سمير أمين الزهيري،‌ دار النشر: مكتبة التوحيد – القاهرة، الطبعة: الأولى 1412

 

كيفيت استدلال

با توجه به اين نكات، نحوه استدلال براى اثبات اين مطلب اين گونه است:

 

اولاً: به اعتقاد شيعيان، جانشينان رسول خدا صلى الله عليه وآله، دوازده نفر، برگزيده شده از جانب الهى،‌ داراى علم و عصمت ذاتى و ويژگى‌هاى خارق العاده هستند و تمامى صفاتى كه در اين روايات آمده همانند: عدد دوازده، صالح و عادل بودن، عزت بخشى و استوارى دين و اسلام، هدايت انسان‌ها بر اساس رهنمودهاى الهي(قرآن) و رفتار عادلانه)، بر وجود آن امامان حق منطبق است.

 

ثانياً: در روايت تصريح شده است كه قوام دين و اسلام وابسته به وجود آنها است و از طرفى طبق اين روايت، دين هم تا قيامت باقى است: لَا يَزَالُ الدِّينُ قَائِمًا حتى تَقُومَ السَّاعَةُ. پس وجود يكى از اين دوازده نفر، تا هنگامى‌كه دين پا برجا است، ضرورى خواهد بود؛ زيرا وجود دين وابسته به وجود آنها است.

 

ثالثاً: خود بزرگان اهل سنت اعتراف كرده‌اند كه آخرين نفر اين خلفاء، شخصى به نام مهدى است و مهدى نيز از خاندان رسول خدا و هم نام او است كه با آمدنش زمين را از عدل و داد پر خواهد كرد.

 

قندوزى حنفى از دو طريق از رسول خدا صلى الله عليه وآله نقل كرده‌است كه حضرت نخستين جانشينش را امير‌مؤمنان و آخرين آنها حضرت مهدى عليه السلام معرفى كرده است:

 

روايت اول:

 

وعن عباية بن ربعي، عن جابر قال: قال رسول الله صلي الله عليه وآله: أنا سيد النبيين، وعلي سيد الوصيين، وإن أوصيائي بعدي إثنا عشر، أولهم علي، وآخرهم القائم المهدي.

 

جابر مى‌گويد: رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:‌ من آقاى پيامبران و على آقاى اوصياء است و اوصياء بعد از من دوازده نفر هستند؛ نخستين آنها على و آخرين آنها حضرت مهدى است.

 

القندوزي الحنفي، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى، ج3، ص291، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر: دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى، 1416هـ.

 

روايت دوم:

 

عن سعيد بن جبير، عن ابن عباس قال: قال رسول الله صلي الله عليه وآله: إن خلفائي وأوصيائي وحجج الله على الخلق بعدي الاثنا عشر، أولهم علي، وآخرهم ولدي المهدي، فينزل روح الله عيسى بن مريم فيصلي خلف المهدي، وتشرق الأرض بنور ربها، ويبلغ سلطانه المشرق والمغرب.

 

ابن عباس مى‌گويد: رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود:‌ جانشينان و اوصياء و حجت‌هاى خدا بر مردم، بعد از من دوازده نفر هستند؛ نخستين آنها على و آخرين آنها فرزندم مهدى است پس عيسى روح اللَّه از آسمان فرود آيد و پشت سر او نماز گزارد. زمين، بنور پروردگارش روشن شود و سلطنتش در شرق و غرب عالم گسترش يابد.

 

القندوزي الحنفي، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى، ج3، ص295، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر: دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى، 1416هـ 

 

و از طرفى سخن عده‌اى از علماى اهل سنت را نقل كرديم كه آنها اعتراف دارند آخرين اين خلفاء، حضرت مهدى است.

 

 در نتيجه اين روايت ثابت مى‌كند كه منظور از خلفاى رسول خدا صلى الله عليه وآله همان ائمه دوازده‌گانه اهل بيت است و اين دوازده نفر، به صورت متوالى در همه زمانها وجود دارند و هيچ زمانى از وجود آنان خالى نيست كه نخستين جانشين رسول خدا امير مؤمنان و آخرين آنها حضرت مهدى عليه السلام است و در نهايت روايت ثابت مى‌كند كه حضرت مهدى عليه السلام وجود دارد و تا هنوز در قيد حيات و باقى است.

 

استدلال علامه عسكري (ره) بر وجود امام زمان عليه السلام

مرحوم علامه سيد مرتضى عسكرى يكى از پژوهشگران برجسته معاصر شيعه، بعد از اين‌كه روايت «اثنا عشر» را با تعبيرات مختلف آن از منابع اهل سنت نقل كرده، بر وجود امام زمان عليه السلام اين‌گونه استدلال مى‌كند:

 

نستخلص مما سبق ونستنتج:

 

أن عدد الأئمة في هذه الأمة اثنا عشر على التوالي، وان بعد الثاني عشر منهم ينتهي عمر هذه الدنيا.

 

فقد ورد في الحديث الأول: «لا يزال هذا الذين قائما حتى تقوم الساعة أو يكون عليكم اثنا عشر خليفة... ». فان هذا الحديث يعين مدة قيام الدين ويحددها بقيام الساعة ويعين عدد الأئمة في هذه الأمة باثني عشر شخصا.

 

وفي الحديث الخامس: «لن يزال هذا الدين قائما إلى اثني عشر من قريش فإذا هلكوا ماجت الأرض بأهلها». ويدل هذا الحديث على تأبيد وجود الدين بامتداد الاثني عشر وأن بعدهم تموج الأرض.

 

وفي الحديث الثامن: حصر عددهم باثني عشر بقوله. «يكون بعدي من الخلفاء عدة أصحاب موسى». ويدل هذا الحديث على أنه لا خليفة بعد الرسول عدا الاثني عشر.

 

وأن ألفاظ هذه الروايات المصرحة بحصر عدد الخلفاء بالاثني عشر وأن بعدهم يكون الهرج وتموج الأرض وقيام الساعة تبين ألفاظ الأحاديث الأخرى التي قد لا يفهم من ألفاظها هذا التصريح. وبناءا على هذا لابد أن يكون عمر أحدهم طويلا خارقا للعادة في اعمار البشر كما وقع فعلاً في مدة عمر الثاني عشر من الأئمة أوصياء النبي صلي الله عليه و‌آله.

 

خلاصه و نتيجه آنچه گفته شد اين است تعداد امامان در ميان اين امت كه پشت سر هم مى‌آيند دوازده نفر است و بعد از دوازدهم آنان، عمر دنيا پايان مى‌يابد.

 

 روايت نخست: «لا يزال هذا الذين قائما حتى تقوم الساعة أو يكون عليكم اثنا عشر خليفة» مدت پايدارى دين را تا هنگامه قيامت را معين مى‌كند و نيز مشخص مى‌نمايد كه عدد امامان در ميان امت منحصر به دوازده نفر است.

 

حديث پنجم دلالت مى‌كند تا زمانى كه اين دوازده نفر باقى باشند، دين جاودانى خواهد بود و بعد از آنها زمين فرو خواهد ريخت.

 

روايت هشتم تعداد آنان را همانند نقباء بنى اسرائيل به دوازده نفر منحصر كرده و دلالت مى‌كند كه بعد از رسول خدا صلى الله عليه وآله جز اين دوازده نفر، كسى خليفه نخواهد بود.

 

الفاظ اين روايات كه بر عدد خلفاء دوازده گانه و آغاز هرج  و مرج و رخ نمايى هنگامه قيامت بعد از آنها تصريح دارند؛ الفاظ روايات ديگرى را كه اين صراحت را ندارند روشن مى‌كند. بنابراين، نتيجه اين است كه عمر يكى از اين خلفاء، به طور خارق العاده طولانى باشد كه فعلاً‌ اين موضوع در مورد امام دوازدهم از اوصياء رسول خدا تحقق پيدا كرده است.

 

العسكري، السيد مرتضى (متوفاي 1386هـ)،‌ معالم المدرستين، ج1، ص336، ناشر: مؤسسة النعمان للطباعة والنشر والتوزيع - بيروت – لبنان، سال چاپ: 1410 - 1990 م

 

نتيجه بحث:

روايت «اثنا عشر» از ديدگاه اهل سنت يك روايت خدشه ناپذير است و يكى از رواياتى است كه بر وجود امام زمان عليه السلام و حيات آن‌حضرت دلالت مى‌كند.

 

 

 

موفق باشيد

 

گروه پاسخ به شبهات

 

مؤسسه تحقيقاتى حضرت ولى عصر (عج )

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اللهم عجل لوليك الفرج

دسته ها :
يکشنبه بیست و نهم 12 1389
بسم الله الرحمن الرحیم 
 از سایت خبری تحلیلی شیعه نیوز
بخشش گناهان با زیارت امام حسین (علیه السلام)
مرحوم ایت الله میرزا جواد تبریزی

چگونه ممکن است با زیارت امام حسین‏علیه‏السلام و یا گریه بر مظلومیت آن امام‏علیه‏السلام خداوند متعال تمام گناهان ما را ببخشد؟

بسمه تعالى: سیّدالشهداء امام حسین‏علیه‏السلام هرچه داشت در راه خدا و خداوند متعال در مقابل آن همه ایثار که بقاء دین و احیاء سنّت رسول گرامى اسلام‏صلى الله وعلیه وآله مرهون اوست به زائرین و عزاداران و گریه کنندگان بر سیّد الشهداء عنایتى فرموده است.

امام صادق‏علیه‏السلام به فضیل فرمود: »تَجْلِسُونَ وَتُحَدِّثُونَ؟ فَقالَ: نَعَمْ جُعِلْتُ فِداکَ، قالَ: إِنَّ تِلْکَ الْمَجالِسَ اُحِبُّها فَاَحْیُوا أَمْرَنا یا فُضَیْلُ، فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ اَحْیى أَمْرَنا یا فُضَیْلُ مَنْ ذَکَرَنا أَوْ ذُکِرْنا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ مِثْلُ جَناحِ الذُبابِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَلَو کانَتْ أَکْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ؛ آیا مجالس عزا بر پا مى‏کنید و از اهل بیت‏علیهم‏السلام و آنچه بر آنان گذشته است صحبت مى‏کنید؟ فضیل گفت: آرى قربانت گردم، امام فرمود: این گونه مجالس را دوست دارم پس امر ما را زنده گردانید که هرکس امر ما را زنده کند مورد لطف و مرحمت خدا قرار مى‏گیرد. اى فضیل! هرکس از ما یاد کند یا نزد او از ما یاد کنند و به اندازه بال مگسى اشک بریزد، خدا گناهانش را مى‏آمرزد اگر چه بیش از کف دریا باشد«.[1]


[1] »حدّثنی محمّد بن الحسن بن الولید، عن محمّد بن الحسن الصّفّار، عن الحسن بن موسى الخشّاب، عن بعض رجاله، عن أبی عبداللَّه‏علیه‏السلام قال: إنّ زائر الحسین جعل ذنوبه جسراً على باب داره ثمّ یعبّرها، کما یخلف أحدکم الجسر ورأ إذا عبر؛ محمّد بن الحسن بن الولید، از محمّد بن حسن الصّفار، از حسن موسى الخشّاب، از برخى رجالش، از حضرت ابى عبداللَّه‏علیه‏السلام حضرت فرمودند:

زائر حسین‏علیه‏السلام گناهانش را پلى در درب خانه‏اش قرار داده که از آن عبور مى‏کند همان طورى که یکى از شما وقتى از پل عبور نمودید آن را عقب سر مى‏گذارید.

یعنى زیارت سیّدالشهداءعلیه‏السلام سبب مى‏شود که گناهان محو و زائل گردند«.

»حدّثنی محمّد بن جعفر الرزّاز، عن محمّد بن الحسین بن أبی الخطّاب، عن محمّد بن إسماعیل، عن صالح بن عقبة، عن بشیر الدّهان، عن أبی عبداللَّه‏علیه‏السلام، قال: إنّ الرّجل لیخرج إلى قبر الحسین‏علیه‏السلام، فله إذا خرج من أهله بأوّل خطوة مغفرة من ذنوبه، ثمّ لم یزل یقدّس بکلّ خطوة حتّى یأتیه، فإذا أتاه ناجاه اللَّه عزّوجلّ فقال: عبدی سلنی أُعطک، اُدعنی أُجبک، اطلب منّی أُعطک، سلنی حاجتک أقضیها لک، قال: وقال أبو عبداللَّه‏علیه‏السلام: وحقّ على اللَّه أن یعطی ما بذل؛ محمّدبن جعفر رزّاز، از محمّد بن الحسین بن الخطّاب، از محمّد بن اسماعیل، از صالح بن عقبه، از بشیر دهان، از ابى عبداللَّه‏علیه‏السلام، حضرت درباره کسى که به زیارت قبر امام حسین‏علیه‏السلام مى‏رود فرمودند:

وى هنگامى که از اهلش جدا مى‏شود به هر قدمى که بر مى‏دارد گناهانش آمرزیده مى‏شود و سپس پیوسته به هر قدمى تقدیس و تنزیه شده تا به قبر مطهر مى‏رسد وقتى به آنجا رسید خداوند متعال او را خوانده و مى‏فرماید:

بنده من از من سؤال کن تا به تو اعطاء کنم، من را بخوان تا اجابتت نمایم، از من طلب نما تا به تو بدهم، حاجتت را از من بخواه تا برآورده نمایم.

راوى گفت:

امام‏علیه‏السلام فرمودند:

و حق است بر خدا که آنچه بذل نموده را اعطا فرماید«.

»وعنه بهذا الإسناد عن صالح بن عقبة، عن الحارث بن المغیرة، عن أبی عبداللَّه‏علیه‏السلام قال: إنّ للَّه ملائکة موکّلین بقبر الحسین‏علیه‏السلام فإذا همّ الرّجل بزیارته أعطاهم اللَّه ذنوبه، فإذا خطا محوها، ثمّ إذا خطا ضاعفوا حسناته، فما تزال حسناته تضاعف حتّى توجب له الجنّة، ثمّ اکتنفوه وقدّسوه وینادون ملائکة السّماء أن قدّسوا زوّار حبیب حبیب اللَّه، فإذا اغتسلوا ناداهم محمّدصلى الله وعلیه وآله: یا وفد اللَّه أبشروا بمرافقتی فی الجنّة، ثمّ ناداهم أمیرالمؤمنین‏علیه‏السلام: أنا ضامن لقضاء حوائجکم ودفع البلاء عنکم فی الدّنیا والآخرة، ثمّ اکتنفوهم عن أیمانهم وعن شمائلهم حتّى ینصرفوا إلى أهالیهم؛ و از محمّد بن الحسین بن ابى الخطّاب، از صالح بن عقبه، از حارث بن مغیره، از حضرت ابى عبداللَّه‏علیه‏السلام حضرت فرمودند:

خداوند متعال فرشتگانى دارد که موکّل قبر مطهر حضرت حسین بن على‏علیهماالسلام مى‏باشند، هنگامى که شخص قصد زیارت آن حضرت را مى‏نماید خداوند گناهان او را به این فرشتگان اعطا نموده و در اختیار آن‏ها مى‏گذارد وقتى وى قدم گذارد فرشتگان گناهان را محو مى‏کنند سپس وقتى قدم بعدى را برداشت حسنات او را مضاعف مى‏نمایند و پیوسته حسنات او را مضاعف کرده تا جائى که بهشت را براى وى واجب مى‏گردانند سپس اطرافش را گرفته و تقدیس و تنزیهش مى‏نمایند و سپس فرشتگان آسمان را ندا مى‏دهند که زوار حبیب حبیب خدا را تقدیس و تنزیه نمائید و وقتى زوار غسل زیارت نمودند حضرت محمدصلى الله وعلیه وآله ایشان را ندا داده و مى‏فرماید:

اى مسافرین خدا بشارت باد شما را که با من در بهشت همراه خواهید بود.

سپس امیرالمؤمنین‏علیه‏السلام ایشان را ندا داده و مى‏فرماید:

من ضامنم که حوائج شما را برآورده و در دنیا و آخرت بلا و محنت را از شما دور نمایم.

پس از آن فرشتگان دور ایشان حلقه زده و از راست و چپ آنان را در بر گرفته تا به اهل و خویشاوندان خود باز گردند«.

»حدّثنی أبی رحمه اللَّه، عن سعد بن عبداللَّه، عن أبی عبداللَّه الجامورانیّ الرّازیّ، عن الحسن بن علیّ بن أبی حمزة، عن الحسن بن محمّد بن عبد الکریم، عن المفضّل بن عمر، عن جابر الجعفیّ، قال: قال أبو عبداللَّه‏علیه‏السلام فی حدیث طویل: فإذا انقلبت من عند قبر الحسین‏علیه‏السلام ناداک منادٍ لو سمعت مقالته لأقمت عمرک عند قبر الحسین‏علیه‏السلام، وهو یقول: طوبى لک أیّها العبد قد غنمت وسلمت قد غُفر لک ما سلف فاستأنف العمل – وذکر الحدیث بطوله؛ پدرم، از سعد بن عبداللَّه، از عبداللَّه الجامورانى رازى، از حسن بن على بن ابى حمزه، از حسن بن محمّد بن عبدالکریم، از مفضّل بن عمر، از جابر جعفى، وى مى‏گوید:

حضرت ابو عبداللَّه‏علیه‏السلام در ضمن حدیث طولانى فرمود:

هنگامى که از نزد قبر مطهر حضرت ابا عبداللَّه الحسین‏علیه‏السلام برگشتى منادى تو را مى‏خواند که اگر صدا و گفتارش را مى‏شنیدى تمام عمر خود را حاضر بودى نزد قبر مطهر صرف و طى نمائى.

منادى مى‏گوید: اى بنده خوشا به حال تو، همانا غنیمت بردى و سالم برگشتى، تمام گناهان گذشته ات پاک گردید پس از ابتدا عمل نما…«.

»حدّثنی أبو العبّاس الرزّاز، قال: حدّثنا محمّد بن الحسین ابن أبی الخطّاب، عن محمّدبن إسماعیل، عن الخیبریّ، عن الحسین بن محمّد القمّیّ، قال: قال أبو الحسن موسى‏علیه‏السلام: أدنى ما یثاب به زائر الحسین‏علیه‏السلام بشاطی‏ء الفرات إذا عرف حقّه وحرمته وولایته أن یغفر له ما تقدّم من ذنبه وما تأخّر؛ ابوالعبّاس رزّاز مى‏گوید: محمّد بن الحسین بن أبى الخطّاب، از محمّد بن اسماعیل، از خیبرى، از حسین ابن محمّد القمّى، وى مى‏گوید: حضرت ابوالحسن موسى‏علیه‏السلام فرمودند:

کمترین ثواب و اجر به کسى که حضرت امام حسین‏علیه‏السلام را در کنار فرات زیارت مى‏کند مشروط به اینکه حق و حرمت و ولایت آن جناب را بشناسد مى‏دهند این است که گناهان گذشته و آینده‏اش را مى‏آمرزند«.

»حدّثنی أبی‏رحمة الله، عن الحسین بن الحسن بن اُبان، عن محمّد بن أورمة، عن زکریّا المؤمن أبی عبداللَّه، عن عبداللَّه بن یحیى الکاهلیّ، عن أبی عبداللَّه‏علیه‏السلام، قال: من أراد أن یکون فی کرامة اللَّه یوم القیامة وفی شفاعة محمّدصلى الله وعلیه وآله، فلیکن للحسین زائراً ینال من اللَّه أفضل الکرامة وحسن الثّواب، ولا یسأله عن ذنب عمله فی حیاة الدّنیا، ولو کانت ذنوبه عدد رملٍ عالج وجبال تهامة وزبد البحر، إنّ الحسین[بن على]علیهماالسلام قتل مظلوماً مضطهداً نفسه عطشاناً هو وأهل بیته وأصحابه؛ پدرم، از حسین بن الحسن بن أبان، از محمّد بن اورمه، از زکریّا المؤمن ابى عبداللَّه، از عبداللَّه بن یحیى الکاهلى، از حضرت ابى عبداللَّه‏علیه‏السلام، حضرت فرمودند:

کسى که مى‏خواهد روز قیامت در کرامت خداوند متعال باشد و شفاعت حضرت محمدصلى الله وعلیه وآله شاملش گردد پس باید حسین‏علیه‏السلام را زیارت کند چه آنکه بالاترین کرامت حق تعالى به وى رسیده و ثواب و اجر نیک به او داده مى‏شود و از گناهانى که در زندگانى دنیا مرتکب شده وى را مورد سؤال و بازخواست قرار نمى‏دهند اگر چه گناهانش به تعداد ریگ‏هاى بیابان و به بزرگى کوه‏هاى تهامه و به مقدار روى دریاها باشد، حسین بن على‏علیهماالسلام در حالى کشته شد که:

اوّلاً: مظلوم بود.

ثانیاً: نفس و جسمش مقهور و مورد ستم قرار گرفته بود.

ثالثاً: خود و اهل بیت و اصحابش تشنه بودند«.

»حدّثنی أبی‏رحمة الله، عن سعد بن عبداللَّه، عن أحمد بن محمّد بن عیسى، عن محمّد بن خالد البرقیّ، عن القاسم بن یحیى بن الحسن بن راشد، عن جدّه الحسن بن راشد، عن أبی إبراهیم‏علیه‏السلام، قال: من خرج من بیته یرید زیارة قبر أبی عبداللَّه الحسین بن علی‏علیهماالسلام وکّل اللَّه به ملکاً فوضع أصبعه فی قفاه، فلم یزل یکتب ما یخرج من فیه حتّى یرد الحائر، فإذا خرج من باب الحائر وضع کفّه وسط ظهره ثمّ قال له: أمّا ما مضى فقد غفر لک فأستأنف العمل.

وبهذا الإسناد، عن الحسن بن راشد، عن إبراهیم بن أبی البلاد باسناده مثله؛ پدرم، از سعد بن عبداللَّه، از احمد بن محمّد بن عیسى، از محمّد ابن خالد برقى، از قاسم بن یحیى بن الحسن بن راشد، از جدّش حسن بن راشد، از حضرت ابى ابراهیم‏علیه‏السلام، آن حضرت فرمودند:

کسى که از خانه‏اش خارج شده و قصدش زیارت قبر مطهر حضرت ابا عبداللَّه الحسین بن على‏علیهماالسلام باشد خداوند متعال فرشته‏اى را بر او مى‏گمارد پس آن فرشته انگشتش را در پشت او قرار داده و پیوسته آن چه از دهان این شخص خارج مى‏شود مى‏نویسد تا به حائر وارد گردد و وقتى از درب حائر خارج شد کف دستش را وسط پشتش نهاده سپس به او مى‏گوید:

آنچه گذشت تمام مورد غفران و آمرزش واقع شد اینک از ابتداء به عمل بپرداز و با همین اسناد، از حسن بن راشد، از ابراهیم بن ابى البلاد به أسنادش حدیثى مثل همین حدیث را نقل نموده«.

»حدّثنی محمّد بن عبد اللَّه بن جعفر الحمیریّ، عن أبیه، عن علیّ بن محمّد بن سالم، عن محمّد بن خالد، عن عبداللَّه بن حمّاد الأنصاریّ، عن عبداللَّه بن عبد الرّحمان الأصمّ، عن عبداللَّه بن مسکان، قال: شهدت أبا عبداللَّه‏علیه‏السلام وقد أتاه قوم من أهل خراسان فسألوه، عن إتیان قبر الحسین‏علیه‏السلام وما فیه من الفضل. قال: حدّثنی أبی، عن جدّی أنّه کان یقول: من زاره یرید به وجه اللَّه أخرجه اللَّه من ذنوبه کمولود ولدته أمّه، وشیّعته الملائکة فی مسیره، فرفرفت على رأسه قد صفّوا بأجنحتهم علیه حتّى یرجع إلى أهله، وسألت الملائکة المغفرة له من ربّه وغشیّته الرّحمة من أعنان السّماء، ونادته الملائکة: طبت وطاب من زرت، وحفظ فی أهله؛ محمّد بن عبداللَّه بن جعفر حمیرىّ، از پدرش، از على بن محمّد بن سالم، از محمّد بن خالد، از عبداللَّه بن حمّاد انصارى، از عبداللَّه بن عبدالرّحمن أصمّ، از عبداللَّه بن مسکان، وى مى‏گوید:

حضور مبارک حضرت ابا عبداللَّه‏علیه‏السلام رسیدم در حالى که گروهى از اهل خراسان خدمت آن جناب مشرف شده بودند، ایشان از آن جناب راجع به زیارت قبر حضرت حسین بن على‏علیهماالسلام و ثوابى که در آن است سؤال نمودند؟

حضرت فرمودند:

پدرم از جدم نقل کردند که مى‏فرمودند:

کسى که آن حضرت را صرفاً براى خدا و به قصد قربت زیارت کند خداوند متعال از گناهان رهایش نموده و او را همچون نوزادى که مادر زائیده قرار مى‏دهد و در طول سفرش فرشتگان مشایعتش کرده و بالاى سرش بال‏هاى خود را گشوده و با این حال او را همراهى کرده تا به اهلش باز گردد و نیز فرشتگان از خداوند مى‏خواهند که او را بیامرزد و از اطراف و اکناف آسمان رحمت واسعه الهى او را فرا گرفته و فرشتگان ندا کرده و به وى مى‏گویند:

پاک هستى و آن کس که زیارتش نمودى نیز پاک و مطهر است و پیوسته وى را بین اهل و خویشانش حفظش مى‏نمایند«.

اللهم عجل لولیک الفرج

دسته ها :
سه شنبه بیست و چهارم 1 1389
از پایگاه تخصصی مکتب الثقلین
ولادت قائم آل عبا
ولادت امام مهدى(عج) در دیدگاه شیعه و اهل سنّت
در جامعه شیعه دوازده امامى، هم در بین عالمان و صاحبنظران و هم در میان مردم عادى، تولد امام مهدى(عج) مورد اجماع بوده، از ضروریات مذهب قلمداد مى‏شود و در این میان کسى را نمى‏توان سراغ گرفت که کوچک‏ترین تردیدى در این باره داشته باشد. این باور در جاى‏جاى آثار شیعه از کهن‏ترین آنها تا دوره‏هاى کنونى انعکاس یافته است. مرحوم کلینى در الکافى با صراحت مى‏نویسد:

«ولد علیه‏السلام للنصف من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین»(1).

مسعودى در احادیث زیادى همین را گزارش کرده(2) و مرحوم صدوق نیز در ضمن روایات متعددى، آن را بیان کرده است(3). شیخ مفید در الارشاد نیز همین باور را منعکس نموده(4) و سید مرتضى در تنزیه الانبیاء آن را مستدل ساخته(5) و شیخ طوسى در کتاب الغیبه، همانند عالمان پیشین، این واقعه را ذکر کرده(6)؛ و به همین‏سان، دانشمندان شیعه تا دوره‏هاى معاصر، بر این مسئله تأکید ورزیده‏اند. مرحوم علامه طباطبایى در کتاب شیعه در اسلام مى‏نویسد:

«حضرت مهدى موعود، فرزند امام یازدهم که اسمش مطابق اسم پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله بوده در سال دویست و پنجاه و شش و یا دویست و پنجاه و پنج در سامراء متولد شدند»(7).

مرحوم مظفر در عقاید الامامیه به هنگام معرفى عقاید شیعه، یکى از آن باورها را ولادت امام مهدى(عج) معرفى مى‏کند(8) و بدین‏سان مى‏توان گفت یکى از مشخصات شیعه نزد سنیان، اعتقاد به متولد شدن امام مهدى است.

ابن قیم جوزیه در المنار المنیف مى‏نویسد:

«و امّا الرافضة الامامیة فلهم قول رابع و هو انّ المهدى هو محمّد بن الحسن العسکرى من ولد الحسین بن على»(9).


اهل سنت و ولادت امام علیه‏السلام
برعکس شیعه، بیشتر اهل سنت متولد شدن حضرت مهدى(عج) را نپذیرفته‏اند و بر این باورند که مهدى موعودى که در احادیث اسلامى به آن نوید داده شده هنوز متولد نگردیده و وى در آخرالزمان به دنیا خواهد آمد؛ از جمله شمس الدین ذهبى(10)، ابن قیم جوزیه(11)، ابن حجر هیتمى(12) و نیز ابن خلکان(13) به این موضوع تصریح دارند.

آقاى محسن العباد، استاد دانشگاه مدینه در این باره مى‏نویسد:

«احادیث فراوان درباره مهدى... بدون شک بر یک حقیقت ثابت دلالت دارند و آن اینکه مضمون این احادیث در آخرالزمان تحقق مى‏یابد و این فکر، هیچ ارتباطى با عقیده شیعه درباره مهدى منتظر که او را محمّد بن الحسن مى‏نامند، ندارد...»(14).

وى در جاى دیگر، با اشاره به این مطلب مى‏نویسد:

«مهدى نزد اهل سنت... در آخرالزمان به دنیا خواهد آمد و حاکمیت اسلامى را به دست خواهد گرفت»(15).


عالمان اهل سنت و اعتراف به ولادت
محمّد بن الحسن العسکرى
با اینکه بیشتر اهل سنت به تولد مهدى موعود اعتقادى ندارند، ولى بسیارى از آنان به دنیا آمدن فرزند امام عسکرى علیه‏السلام را به گونه‏اى پذیرفته‏اند، و یا آن را به شکل گزارش تاریخى ذکر کرده‏اند.

یکى از نویسندگان معاصر در این باره از 66 نفر از عالمان اهل سنت یاد کرده(16)، یکى دیگر از 68 نفر(17) نام برده و دیگرى این رقم را به 128 رسانده است(18) و بالاخره، برخى دیگر از 135 نفر نام برده‏اند(19).

در این قسمت به یادکرد گفته‏هاى چند نفر از برجسته‏ترین عالمان اهل سنّت که براى اهل دانش شناخته شده‏اند، مى‏پردازیم:

1. ابن اثیر جزرى (م 630ق) در الکامل فى التاریخ مى‏نویسد:

«و فیها (سنة 260ق) توفى الحسن بن على بن محمّد و هو والد محمّد الذى یعتقدونه المنتظر بسرداب سامراء»(20).

2. محمّد بن طلحه شافعى (م 652ق):

«ابوالقاسم محمّد بن الحسن الخالص بن على... هو المهدى الحجة الخلف الصالح...»(21).

3. سبط ابن جوزى (م 654ق):

«فصل فى ذکر الحجة المهدى. هو محمّد بن الحسن على... و هو الخلف الحجة صاحب‏الزمان، القائم المنتظر و التالى، و هو آخر الائمة...»(22).

4. گنجى شافعى (م قرن هفتم قمرى):

وى فصل آخر کتاب البیان فى اخبار صاحب الزمان را با عنوان «فى الدلالة على جواز بقاء المهدى حیّا» تنظیم کرده و در این بخش، دلیلهاى متعددى براى امکان زنده بودن و ادامه حیات امام مهدى علیه‏السلام بیان داشته است. وى مى‏گوید همان‏گونه که عیسى و خضر و الیاس صدها سال است که زنده هستند، امکان زنده بودن امام مهدى نیز وجود دارد(23).

5. ابن خلکان (م 681ق):

«ابوالقاسم محمّد بن الحسن العسکرى بن على الهادى... ثانى عشر الائمة الاثنى عشر على اعتقاد الامامیة المعروف بالحجة... کانت ولادته یوم الجمعة منتصف شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین...»(24).

6. على بن محمّد بن صباغ مالکى (م 855ق):

وى باب دوازدهم کتاب الفصول المهمه را با این عنوان ذکر کرده:

«فى ذکر ابى القاسم محمّد الحجة الخلف الصالح ابن ابى محمّد الحسن الخالص».

نویسنده در این فصل، دلایلى را در اثبات حیات و زنده بودن امام مهدى(عج) ذکر کرده است(25).

7. شمس الدین ذهبى (م 748ق):

وى در چهار کتابش تولد محمّد بن الحسن العسکرى علیه‏السلام را یاد کرده است؛ از جمله در العبر فى خبر من غبر مى‏نویسد:

الحسن بن على الجواد بن محمّد... احد الائمّة الاثنى عشر الذین تعتقد الرافضة فیهم العصمة و هو والد المنتظر محمّد، صاحب السرداب»(26).

8. سید مؤمن شبلنجى (م 290ق) در نورالابصار فى مناقب آل بیت النبى المختار مى‏نویسد:

«فصل فى ذکر مناقب محمّد بن الحسن الخالص بن على... امّه امّ ولد... و کنیته ابوالقاسم...»(27).

9. سلیمان بن ابراهیم القندوزى (م 1294ق):

«فالخبر المعلوم المحقّق عند الثقاة انّ ولادة القائم علیه‏السلام کانت لیلة الخامس عشر من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین فى بلدة سامراء...»(28).

10. خیر الدین زرکلى (م 1396ق):

«محمّد بن الحسن العسکرى (الخالص) بن على الهادى، ابوالقاسم: آخر الائمّة الاثنى عشر عند الامامیّة و هو المعروف عندهم بالمهدى، و صاحب الزمان، و المنتظر، والحجة و صاحب السرداب، ولد فى سامرّاء و مات ابوه و له من العمر نحو خمس سنین...»(29).


پذیرش ولادت یا اقرار به مهدى موعود بودن؟
نکته‏اى که باید بدان اشاره کرد، این است که هر چند در عبارتهاى ذکر شده و مشابه آنها، بسیارى از دانشمندان و نویسندگان اهل سنت ولادت محمّد بن الحسن العسکرى علیه‏السلام را قبول دارند، ولى باید این افراد را به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول: کسانى که هم ولادت ایشان را پذیرفته‏اند و هم مهدى بودن وى را باور دارند؛ از جمله مى‏توان از محیى الدین ابن عربى نام برد که وى با صراحت محمّد بن الحسن العسکرى علیه‏السلام را همان مهدى موعودى مى‏داند که پیامبر اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به ظهور وى وعده داده است(30). محمّد بن طلحه شافعى نیز به روشنى بر این باور است و از آن نیز به دفاع برخاسته، به برخى از اشکالاتى که وارد شده پاسخ مى‏دهد(31). همچنین از این گروه، على بن محمّد بن احمد مالکى معروف به ابن صباغ مى‏باشد. وى نیز با صراحت این دیدگاه را مى‏پذیرد و در مورد امام مهدى(عج) همانند شیعه مى‏اندیشد(32).

سبط ابن جوزى در تذکرة الخواص، مهدى موعود علیه‏السلام را همان محمّد بن الحسن بن على بن محمّد مى‏داند که پیامبر اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به ظهورش نوید داده است(33). از این افراد گنجى شافعى نویسنده کتاب البیان فى اخبار صاحب الزمان است که آخرین باب کتابش را به همین موضوع اختصاص داده و از حیات و زنده بودن امام مهدى با دلایل مختلف به دفاع برخاسته است(34).

دسته دوم: افرادى هستند که به رغم اینکه ولادت محمّد بن الحسن العسکرى را گزارش کرده و آن را پذیرفته‏اند، ولى به صراحت مهدى موعود بودن ایشان را انکار کرده‏اند؛ مثلاً ذهبى که در چهار کتاب خود ولادت محمّد بن الحسن را گزارش کرده، و در جاهاى مختلفى بدان اشاره دارد، مهدى بودن وى را نمى‏پذیرد و به سبب این اعتقاد، بر شیعیان خرده مى‏گیرد(35).

ابن حجر هیتمى نیز مى‏نویسد:

«ابى القاسم محمّد الحجة و عمره عند وفاة ابیه خمس سنین...».

وى با این عبارت ولادت فرزند امام عسکرى یعنى حضرت حجت را مى‏پذیرد، امّا از سوى دیگر، باور شیعه را درباره مهدى موعود بودن ایشان مورد انتقاد قرار مى‏دهد و آن را رد مى‏کند(36).

به همین‏سان ابن خلکان که ولادت محمّد بن الحسن را گزارش مى‏کند، مهدى موعود بودن ایشان را یک باور شیعى مى‏داند و با لحنى خاص آن را مورد تأمل مى‏داند(37).

بدین‏سان آشکار گردید که در منابع اهل سنّت هرگونه گزارش یا قبول ولادت حجة بن الحسن علیه‏السلام معادل باورمندى صاحب اثر به مهدى موعود بودن آن حضرت نمى‏باشد، مگر آنکه به صراحت بدان پرداخته باشد.


تحریف سخن محیى‏الدین ابن عربى
از جمله افرادى که به ولادت امام مهدى به صراحت اذعان کرده، محیى‏الدین ابن عربى مى‏باشد که در الفتوحات المکیه آن را آورده است و افرادى همانند شعرانى در الیواقیت و الجواهر(38) و محمّد الصبان در اسعاف الراغبین(39) و حمزاوى در مشارق الانوار(40) این اعتراف را از وى نقل کرده‏اند، ولى با کمال تعجب در چاپهاى جدید الفتوحات المکیه، بخشى از متن نقل شده ـ از جمله اینکه امام مهدى(عج) فرزند امام عسکرى علیه‏السلام است ـ حذف شده است. براى داورى در این زمینه، متن نقل شده از الفتوحات در الیواقیت و الجواهر و دیگر کتابها ذکر مى‏شود و آن‏گاه عبارت موجود فعلى الفتوحات به دنبال آن خواهد آمد:

«و عبارة الشیخ محیى الدین فى الباب السادس و الستین و ثلاث مائة من الفتوحات: و اعلموا انّه لا بدّ من خروج المهدى، لکن لا یخرج حتى تمتلى الارض جورا و ظلما فیملؤها قسطا و عدلاً... و هو من عتر¨ه رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله من ولد فاطمة رضى اللّه‏ عنها جدّه الحسین بن على بن ابى طالب و والده حسن العسکرى ابن الامام على النقى ـ بالنون ـ ابن محمّد التقى ـ بالتاء ـ ... یواطى اسمه اسم رسول اللّه‏...»(41).

در این عبارت که شعرانى، محمّد الصبان و حمزاوى از ابن عربى نقل کرده‏اند، به صراحت، امام مهدى(عج) را فرزند امام حسن عسکرى معرفى کرده و او را از فرزندان امام حسین علیه‏السلام برشمرده است.

اکنون بنگرید به عبارت الفتوحات کنونى:

«اعلم ایّدنا اللّه‏ انّ للّه‏ خلیفة یخرج و قد امتلات الارض جورا و ظلما، فیملؤها قسطا و عدلاً... من عترة رسول اللّه‏ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله من ولد فاطمة یواطى اسمه اسم رسول اللّه‏، جدّه الحسین بن على بن ابى طالب، یبایع بین الرکن و المقام...»(42).

بدین‏سان ملاحظه مى‏شود که در عبارت یاد شده، اینکه امام مهدى فرزند امام عسکرى باشد، وجود ندارد، در حالى که در متن نقل شده از همان منبع که توسط چند نفر گزارش شده، چنین مطلبى به صراحت دیده مى‏شود.

همین اختلاف در عبارتها، این پرسش جدّى را در اذهان ایجاد کرده که به چه دلیل در یک منبع اصلى که امروزه در دسترس مى‏باشد با نقلهایى که از آن شده، چنین تفاوتى وجود دارد؟

مرحوم استاد سید جلال الدین آشتیانى در تأیید ادعاى نگارنده مبنى بر تحریف در کتاب الفتوحات المکیه مى‏نویسد:

«حقیر، چند نسخه از فتوحات خطى قدیمى را دیده‏ام که یکى از آنها حدود چهارصد سال قبل و دیگرى پانصد سال قبل در مصر و سوریه و نسخه‏اى در ترکیه نوشته شده است، نسب حضرت مهدى به این نحو نوشته است: هو من عترة رسول اللّه‏ من ولد فاطمة رضى اللّه‏ عنها وجدّه الحسین بن على و والده الحسن العسکرى...»(43).


دلایل شیعه بر تولد امام مهدى علیه‏السلام
هر چند باور به ولادت امام مهدى به شیعه اختصاص ندارد و همان‏گونه که پیشتر آورده شد، بسیارى از دانشمندان اهل سنت نیز بر همین باور هستند، ولى چون خاستگاه اصلى این اعتقاد در شیعه است و در میان اهل سنت به عنوان دیدگاه غالب مورد پذیرش قرار نگرفته است، بدین سبب، در ادامه، به دلایل ولادت امام مهدى علیه‏السلام از منظر شیعه مى‏پردازیم.


تفاوت دیدگاه بر اساس تفاوت مبنا
پیش از پرداختن به بیان دلایل ولادت امام مهدى علیه‏السلام توضیح این نکته ضرور مى‏نماید که موضوع پذیرش ولادت آن حضرت یا نپذیرفتن آن، همانند بسیارى از مسائل اختلافى دیگر میان شیعه و اهل سنّت، بیش از هر چیز دیگر، به اختلاف در مبانى برگشت مى‏کند و با توجّه به نگرشهاى گونه‏گونى که نسبت به منابع مورد اعتماد هر یک وجود دارد، در نتیجه مقبولات آنان نیز متفاوت و ناهمگون خواهد بود. بر همین اساس نباید توقع داشت با چنین وضعیتى وحدت نظر در بسیارى از مسائل به‏وجود آید و انتظار پذیرفتن برخى از دلایل یک طرف از سوى طرف دیگر، انتظار بجایى نمى‏تواند باشد. تلقى اعتبار منابع و مآخذ مورد استناد هر یک، راه و افقهاى متفاوت از دیگرى را پدید مى‏آورد؛ مثلاً وقتى اهل سنت، حجیت احادیث شیعه را نپذیرند، و در مقابل شیعه نیز چنین حجیتى براى احادیث آنان قائل نباشد، معنى ندارد که در اثبات ادعاى شیعه براى اهل سنت، به احادیث شیعه استناد نمود، یا برعکس، در تثبیت دیدگاه اهل سنت براى شیعه، به حدیثهاى سنّیان تمسک کرد. در موضوع ولادت امام مهدى(عج)، شیعه دلایل فراوانى دارد که بر اساس همین توضیحى که داده شد، و با توجّه به نگرش اهل سنت به منابع مورد استناد شیعه، پذیرش آن دلایل هم نمى‏تواند کار آسانى باشد.

البته در همین جا نیز برخى استدلالها وجود دارد که به گونه‏اى مى‏تواند براى طرف مقابل قانع‏کننده باشد، ولى بدیهى است بسیارى از آنها نیز چنین نیستند؛ اکنون با توجّه به این مقدمه، مهم‏ترین دلیلهایى که شیعه در این باره دارد یاد مى‏شود:


الف ـ اِخبار پیشاپیش رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و ائمه
معصومین علیهم‏السلام به ولادت مهدى موعود
رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده است:

«ان اللّه‏ اختار من الایام یوم الجمعة و من اللیالى لیلة القدر و من الشهور شهر رمضان و اختارنى من الرسل، و اختار منّى علیّا و اختار من علىّ الحسن و الحسین، و اختار من الحسین الاوصیاء تاسعهم قائمهم...»(44).

خداوند از میان روزها، روز جمعه را برگزید و از شبها، شب قدر و از ماهها ماه رمضان را انتخاب کرد و مرا از میان رسولان برگزید و على را از من و حسن و حسین را از على برگزید و اوصیاى بعدى را از امام حسین انتخاب کرده که نهمین آنان قائم است... .

و نیز از حضرت على علیه‏السلام نقل شده:

«التاسع من ولدک یا حسین، هو القائم بالحقّ المظهر للدین و الباسط للعدل...»(45).

نهمین فرزند تو اى حسین، همان قائم به حقى است که دین خدا را غالب مى‏گرداند و عدل را مى‏گستراند... .

از امام حسن علیه‏السلام چنین روایت شده:

«... القائم الذى یصلّى روح اللّه‏ عیسى بن مریم علیه‏السلام خلفه، ... ذلک التاسع من ولد اخى الحسین»(46).

... قائمى که عیسى مسیح پشت سر وى به نماز خواهد ایستاد، نهمین فرزند از نسل برادرم حسین مى‏باشد... .

امام حسین علیه‏السلام نیز فرموده است:

«فى التاسع من ولدى سنّة من یوسف و سنّة من موسى بن عمران و هو قائمنا اهل البیت، یصلح اللّه‏ تبارک و تعالى امره فى لیلة واحدة»(47).

نهمین فرزند من سنتى از یوسف و سنتى از موسى بن عمران داراست. او قائم اهل البیت است و خداى متعال کارهاى او را در یک شب سامان مى‏بخشد.

مانند این روایت، احادیثى از دیگر ائمه معصومین وارد شده که مى‏رساند مهدى موعود، نهمین فرزند امام حسین علیه‏السلام است و این خبر، با الفاظ و عبارات گونه‏گونى از سوى آن حضرت منعکس گردیده، بیشتر این احادیث، در منتخب الاثر گردآورى شده و مى‏توان براى اطلاع بیشتر بدان‏جا مراجعه کرد(48).


ب ـ تصریح امام عسکرى به
ولادت فرزندش مهدى(عج)
در خبر صحیحى ابى هاشم جعفرى مى‏گوید به ابو محمّد (امام عسکرى) عرض کردم: عظمت و بزرگى شما، مرا از پرسش کردن باز مى‏دارد، آیا اجازه مى‏فرمایید که از شما سؤال کنم؟

فرمود: بپرس.

عرض کردم: آیا شما فرزندى دارید؟

فرمود: آرى.

عرض کردم: اگر براى شما حادثه‏اى رخ دهد کجا سراغ او را بگیریم؟

فرمود: در مدینه(49).

در حدیث دیگرى که یکى از یاران امام عسکرى روایات کرده چنین آمده است:

«خرج الى من ابى محمّد قبل مضیه بسنتین یخبرنى بالخلف من بعده ثم خرج الى قبل مضیه بثلاثة ایام یخبرنى بالخلف من بعده»(50).

دو سال قبل از شهادت امام عسکرى از سوى ایشان به من پیغام رسید با مضمون معرفى جانشین بعد از خودش، و دیگر بار سه روز پیش از شهادتش، با همان مضمون، پیغام دیگرى به من رسید.


ج ـ گواهى قابله امام مهدى(عج)
قابله امام مهدى(عج) حکیمه خاتون، دختر امام جواد علیه‏السلام مى‏باشد که به هنگام ولادت آن حضرت به نرجس خاتون، مادر ارجمند امام زمان رسیدگى مى‏کرده است. وى پس از متولد شدن امام مهدى، جریان ولادت و برخى از کرامات رخ داده را نقل کرده است. مرحوم شیخ صدوق، حضور حکیمه خاتون و دعوت امام عسکرى علیه‏السلام از وى براى حضور در منزل و چگونگى ولادت امام مهدى را از زبان آن بانو به تفصیل یاد کرده است(51).

بجز وى، از زنان دیگرى که هنگام زایمان به او کمک کرده‏اند نام برده شده؛ از جمله نسیم و ماریه خادمه امام عسکرى(52) و نیز کنیز ابوعلى خیزرانى که او را به امام عسکرى علیه‏السلام هدیه کرده بود و بعد از شهادت آن حضرت، موضوع تولد را براى صاحب قبلى‏اش گزارش کرده است(53).


د ـ دیدارکنندگان با امام مهدى علیه‏السلام در خردسالى
در بسیارى از کتابهاى حدیثى شیعه که برخى از آنها کتب مرجع و منبع در زمینه آشنایى با حضرت مهدى به‏شمار مى‏روند، بخشى به گزارش دیدارهایى اختصاص یافته که برخى از یاران ائمه در زمان کودکى امام مهدى با ایشان داشته‏اند. این دیدارها در دوره حضور امام عسکرى علیه‏السلام صورت گرفته است؛ هر چند بعد از شهادت ایشان نیز چنین ملاقاتهایى وجود داشته است.

مرحوم کلینى در کتاب الکافى بابى را با عنوان «فى تسمیة من رآه علیه‏السلام » آورده، پانزده حدیث نقل مى‏کند که تعدادى از آنها از جمله احادیث 1، 2، 3، 5، 10، 12 و 14، گزارش دیده شدن امام مهدى(عج) در دوره پیش از شهادت پدر بزرگوارشان مى‏باشد. در این روایتها، افراد فراوانى دیدن امام را گزارش کرده‏اند و در شمارى از آنها معرفى آن حضرت توسط امام عسکرى علیه‏السلام به عنوان جانشین خودشان منعکس شده است(54).

مرحوم شیخ صدوق نیز در دو باب کمال الدین به نقل این‏گونه گزارشها پرداخته است و در مجموع 41 حدیث را ذکر کرده که در شمارى از آنها جریان مشاهده حضرت در دوره خردسالى ذکر شده و در آنها به شکلهاى گوناگون، از جمله بیان وضعیت جسمى و شکل و شمایل ایشان بیان شده است؛ از جمله محمّد بن الحسن کرخى مى‏گوید:

از ابا هارون که یکى از اصحاب ما بود شنیدم که مى‏گفت: صاحب الزمان را دیدم و چهره‏اش مانند ماه شب چهاردهم مى‏درخشید و بر ناف وى موئى خط مانند مشاهده کردم...(55).

گاهى توزیع عقیقه ولادت آن حضرت از سوى امام عسکرى علیه‏السلام در این احادیث گزارش شده است:

«ان ابا محمّد بعث الى بعض من سماه و قال: هذه من عقیقة ابنى محمّد»(56).

محمّد بن ابراهیم کوفى مى‏گوید: امام عسکرى گوشت گوسفند ذبح شده‏اى را براى بعضى از افراد که نام آنها را بردند فرستادند و گفتند: این عقیقه پسرم محمّد است.

در حدیثى دیگر جریان دیدار چهل نفر از شیعیان با آن حضرت این‏گونه نقل شده است:

ما چهل نفر در منزل امام عسکرى بودیم و ایشان فرزندشان را به ما نشان دادند و فرمودند: ایشان بعد از من، امام شما و جانشین بعد از من هستند. از وى پیروى کنید و بعد از من در دینتان به تفرقه روى نیاورید که هلاک خواهید شد. بدانید که از امروز به بعد او را نخواهید دید.

آنان مى‏گویند ما از خدمت امام عسکرى مرخص شدیم و پس از چند روز، خبر ارتحال ایشان اعلام شد(57).

بسیارى از محدّثان دیگر، جریان دیده شدن امام مهدى را در دوران کودکى، با عبارتهاى مختلفى گزارش کرده‏اند؛ از جمله مسعودى در اثبات الوصیه(58)، طبرى در دلائل الامامه(59)، فتال نیشابورى در روضة الواعظین(60) و قطب راوندى در الخرائج و الجرائح(61).


ه ـ ملاقات‏کنندگان با امام مهدى
در دوره غیبت صغرى
افزون بر آنچه یاد شد، روایتهاى بسیارى در کتابهاى حدیثى شیعه نقل شده که جریان ملاقات افراد متعددى را با آن حضرت در دوره غیبت صغرى (260 - 329ق) یاد کرده‏اند. این دیدارها، گاه مربوط به نائبان خاص آن حضرت و گاه مربوط به وکلاى مالى ایشان بوده و برخى اوقات شیعیان توفیق چنین ملاقاتى را پیدا مى‏کردند.

عبداللّه‏ بن جعفر حمیرى از محمّد بن عثمان(62) سؤال کرد که آیا صاحب الامر را دیده‏اى؟

وى پاسخ داد: «بلى و آخرین مرتبه در بیت‏اللّه‏ الحرام...»(63).

و نیز از وى نقل شده که مى‏گوید: حضرت را دیدم در حالى که به پرده کعبه چنگ زده بود و مى‏فرمود:

«اللهم انتقم لى من اعدائک»(64).

تعدادى از افراد نائل شده به دیدار آن حضرت در دوره غیبت صغرى از این قرارند:

1. ابراهیم بن ادریس (الکافى، ج 1، ص 331، ح 8؛ الارشاد، ج 2، ص 253).

2. ابراهیم بن محمّد التبریزى (الغیبه، ص 259، ح 226).9. محمّد بن القاسم العلوى العقیقى (همان و الغیبه، ص 259، ح 227).

10. ابوالادیان (کمال الدین، ج 2، باب 43، ح 24).

11. ابوالعباس محمّد بن جعفر الحمیرى القمى (همان، ص 476، ح 26).

12. ابن نعیم محمّد بن احمد الانصارى (الغیبه، ص 259، ح 227).

13. ابوجعفر الاودى (همان، ص 253، ح 223).

14. محمّد بن عثمان (همان، ص 351، ح 221).

15. الحسن بن وجناء النصیبى (کمال الدین، ج 2، ص 443، ح 17).

16. حاجز (همان، ص 442، ح 16).

یادکرد این نکته سودمند مى‏باشد که آنچه درباره دیده شدن امام مهدى بیان شد، مربوط به دوره خردسالى و مقطع غیبت صغرى مى‏باشد؛ آنچه مورد اتفاق دانشمندان شیعه مى‏باشد، امّا درباره ملاقات با ایشان در دوره غیبت کبرى، مطالب و جریانات بسیارى نقل شده که با توجّه به مباحث جدى که درباره ملاقات با آن حضرت در این مقطع وجود دارد، از استناد به آنها براى اثبات تولد امام مهدى(عج) خوددارى شد(65).


و ـ گواهى برخى از عالمان اهل سنت
بر ولادت مهدى موعود(عج)
پیشتر اشاره شد که شمارى از دانشمندان اهل سنت ولادت امام مهدى(عج) را پذیرفته‏اند و این خود، یکى از بهترین مستندات در اثبات ولادت آن حضرت است، البته هر چند بسیارى از آنان فقط تولد محمّد بن الحسن العسکرى را بدون تطبیق ایشان بر مهدى موعود بیان داشته‏اند؛ امّا از این میان، بسیارى از آنها وى را بر حضرت مهدى صاحب الزمان تطبیق داده‏اند که مى‏توان از این افراد نام برد:

1. محمّد بن طلحه شافعى(66)

2. على بن محمّد صباغ مالکى(67)

3. گنجى شافعى(68)

4. احمد بن على شعرانى(69)


5. محیى الدین عربى(70)


6. علامه شبلنجى(71)


7. قندوزى(72)


8. علامه حمزاوى(73)


9. ابن جوزى(74).


منابع و مآخذ
1ـ آشتیانى، سید جلال الدین، شرح مقدمه قیصرى، چاپ سوم: قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1372ش.

2ـ ابن اثیر الجزرى، الکامل فى التاریخ، چاپ دوم: بیروت، دارالکتاب العربى.

3ـ ابن جوزى، تذکرة الخواص، بیروت، مؤسسه اهل البیت، 1401 ق.

4ـ ابن خلّکان، محمّد ابى بکر، وفیات الاعیان، چاپ دوم: قم، منشورات رضى، 1363ش.

5ـ ابن صبّاغ مالکى، الفصول المهمة فى معرفة احوال الائمه، چاپ دوم: بیروت، دارالاضواء، 1409ق.

6ـ ابن عربى، محیى الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.

7ـ ابن قیّم جوزیّه، المنار المنیف فى الصّحیح و الضعیف، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیه، 1390ق.

8ـ حمزاوى، حسن، مشارق الانوار فى فوز اهل الاعتبار، مصر، مطبعة العثمانى، 1307ق.

9ـ ذهبى، شمس الدین، العبر فى خبر من غبر، بیروت، دارالکتب العلمیه.

10ـ ــــــــ ، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربى، 1412ق.

11ـ ــــــــ ، دول الاسلام، بیروت، مؤسسه الاعلمى، 1405ق.

12ـ ــــــــ ، سیر اعلام النبلاء، چاپ چهارم: بیروت، مؤسسه الرساله، 1406ق.

13ـ راوندى، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، قم، مدرسة الامام المهدى، 1409ق.

14ـ زرکلى، خیرالدین، الاعلام، چاپ دهم: بیروت، دارالعلم للملایین، 1992م.

15ـ شافعى، محمّد بن طلحه، مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول، بیروت، مؤسسه‏ام القرى، 1420ق.

16ـ شبلنجى، نورالابصار فى مناقب آل بیت النبى المختار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

17ـ شعرانى، الیواقیت و الجواهر، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بى‏تا.

18ـ صافى گلپایگانى، منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر، چاپ دوم: قم، انتشارات حضرت معصومه علیهاالسلام ، 1421ق.

19ـ الصبان، محمّد، اسعاف الراغبین فى سیرة المصطفى، بیروت، دارالفکر.

20ـ صدوق، محمّد بن على، کمال الدین، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1405ق.

21ـ ــــــــ ، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.

22ـ طباطبایى، محمّد حسین، شیعه در اسلام، تهران، دارالکتب، 1346ش.

23ـ طبرى، دلائل الامامه، قم، منشورات رضى، 1363ش.

24ـ طوسى، محمّد بن الحسن، الغیبة، قم، مؤسسه معارف الاسلامیه، 1411ق.

25ـ العباد، محسن، «الرد على من کذب بالاحادیث الصحیحة الواردة فى المهدى»، مجله الجامعه الاسلامیه، سال اول، شماره سوم، 1388ق.

26ـ عسکرى، نجم الدین، المهدى الموعود المنتظر عند علماء اهل السنّة و الشیعه.

27ـ علم الهدى، سید مرتضى، تنزیه الانبیاء، قم، انتشارات رضى، بى‏تا.

28ـ العمیدى، ثامر هاشم، در انتظار ققنوس، ترجمه مهدى علیزاده، قم، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمینى، 1379ش.

29ـ ــــــــ ، دفاع عن الکافى، مرکز الغدیر، 1415ق.

30ـ فتال نیشابورى، محمّد بن حسن، روضة الواعظین، قم، انتشارات رضى.

31ـ قندوزى، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، بیروت، اعلمى، 1418ق.

32ـ کلینى، محمّد بن یعقوب، الکافى، چاپ چهارم: بیروت، دار صعب، 1401ق.

33ـ گنجى شافعى، البیان فى اخبار صاحب الزمان، بیروت، دارالمحجه البیضاء، 1421ق.

34ـ مسعودى، على بن الحسین، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، 1417ق.

35ـ مظفر، محمّد رضا، عقائد الامامیه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1380ش.

36ـ مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان، الارشاد، قم، کنگره جهانى شیخ مفید، 1413ق.

37ـ هیتمى، ابن حجر، الصواعق المحرقه، بیروت، مؤسسه الرساله، 1417ق.

امام زین‏العابدین علیه‏السلام خطاب به ابو خالد مى‏گوید:

اى ابا خالد: مردم زمان غیبتِ آن امام که معتقد به امامت و منتظر ظهور او هستند از مردم هر زمانى برترند، زیرا خداى تعالى عقل و فهم و معرفتى به آنها عطا فرموده است که غیبت نزد آنان به منزله مشاهده است، و آنان را در آن زمان به مانند مجاهدین پیش روى رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله که با شمشیر به جهاد برخاسته‏اند قرار داده است. آنان مخلصان حقیقى و شیعیان راستین ما و داعیان به دین خداى تعالى در نهان و آشکارند. و فرمود: انتظار فرج خود بزرگترین فرج است.
چگونگی ولادت

حضرت مهدی(عج), ولادت استثنایی داشته و این,برای بسیاری سؤال انگیز بوده و هست.

از این روی ,ترسیم و تصویر و شرح مقدمات ولادت و برخورد مخالفان و دشمنان اهل بیت(ع), در برابر این پدیده, ضرور می نماد.جریان امامت پیشوایان معصوم(ع), پس از رسول خدا(ص) فراز و فرودهای گوناگونی پیدا کرد. امامان(ع), با حفظ استراتژی کلی و خطوط اساسی امامت, در رابطه با حفظ مکتب و ارزشهای آن, تاکتیکها و روشهای گونه گونی را در برابر ستم پیشگان, در پیش گرفتند.

این فراز و نشیبها, تا زمان امامت علی بن موسی الرضا(ع), استمرار داشت و امامان اهل بیت, هر یک به تناسب زمان و مکان و ارزیابی شرایط و اوضاع سیاسی و اجتماعی, موضعی خاص انتخاب می کردند.

پس از امام رضا(ع), جریان امامت شکل دیگری یافت.

امام جواد, و امام هادی و امام حسن عسگری(ع), در برابر دستگاه حاکم و خلفای عباسی موضعی یگانه برگزیدند.

از آن جا که این بزرگواران, زیر نظر مستقیم و مراقبت شدید خلیفه وقت, در حصر و حبس به سر می بردند, حرکتها, هدایتها و رهبریهای آنان محدود شد وفرصت هرگونه حرکت سیاسی, از آنان سلب گردید.

این محاصره و سخت گیری, نسبت به امامان سه گانه, از تزویج دختر خلیفه به امام جواد(ع) آغاز شد3 و با فراخوانی امام هادی(ع) و فرزندش امام حسن(ع) به مرکز خلافت (سامراء) و سکونت دادن آنان در محله (عسکر) ادامه یافت.4

گزارشهای جاسوسان خلیفه از مدینه به وی رسید که امام هادی(ع) محور و ملجأ شیعیان و دوستداران اهل بیت گردیده است. اگر این مرز وبوم را می خواهی اقدام کن.

متوکل عباسی, پیامی به والی مدینه نوشت وافرادی را برای آوردن امام, به سامراء گسیل داشت.

به این اقدام هم بسنده نکرد, پس از اقامت امام در سامرا, گاه و بی گاه مأموران خود را به خانه امام می فرستاد. بارها و بارها آن حضرت را به پیش خلیفه بردند, و مورد آزار و اذیت قرار دادند. 5

روز به روز,حلقه محاصره تنگ تر می شد. و ملاقات شیعیان با امام دشوارتر. البته علت اصلی این سخت گیریها, از ناحیه حکومت, بیم از انقلاب و شورش مردم علیه آنان وجلوگیری از رسیدن وجوه شرعی و اموال به امام(ع) و مسائلی از این دست بود.

پس از امام هادی(ع) و در زمان امامت امام حسن(ع), این فشارها به اوج رسید و دشمن, با تمام توان و تلاش, در برابر آن حضرت موضع گرفت و ارتباط شیعیان با امام (ع) را به پایین ترین حدّ رساند. آزار و شکنجه و زندانهای مکرّر آن حضرت, گویای این حقیقت است, بویژه این که دشمن احساس کرده بود آنچه را که از آن نگران است, در شرف تکوین و وقوع قرار گرفته از این روی, می کوشید تا واقعه را پیش از وقوع آن علاج کند.

تولد مهدی موعود(عج), به عنوان دوازدهمین پیشوای شیعیان, با نشانه هایی چون: نهمین فرزند امام حسین(ع), چهارمین فرزند امام رضا(ع) و… مشهور شده بود و مسلمانان حتی حاکمان, آن را بارها از زبان راویان و محدثان شنیده بودند و می دانستند که تولد این نوزاد با این ویژگیها, از این خانواده, بویژه خانواده امام حسن عسکری(ع) بیرون نیست و روزی فرزندی از آن خانواده به دنیا خواهد آمد که حکومت عدل و داد بر پا خواهد کرد و ضمن فرمانروایی بر شرق و غرب, بنیاد ظلم را بر خواهد انداخت.

از این روی بر فشارها و سخت گیری های خود نسبت به امام حسن عسکری(ع), می افزودند, مگر بتوانند با نابودی ایشان از تولد مهدی(عج) و تداوم امامت جلو بگیرند6 اما برخلاف برنامه ریزیها و پیشگیریهای دقیق و پی در پی آنان, مقدمات ولادت امام زمان(عج) آماده شد و توطئه های دشمنان, راه به جایی نبرد.

امام هادی(ع), در زمان حیات خویش می دانست که آخرین حجت خدا در زمین از نسل اوست. از این روی در مسأله ازدواج فرزند برومند خود, حسن بن علی اهتمام تام داشت و برای روییدن و رشد آن شجره طیّبه, به دنبال سرزمینی طیّب و طاهر می گشت.

داستان ازدواج امام حسن(ع) به دو گونه روایت شده است, لکن آنچه با قرائن و روند طبیعی مسأله سازگارتر می آید آن است که: خواهر امام هادی(ع), حکیمه خاتون, کنیزان فراوان داشت. امام هادی(ع) یکی از آنان را به نام (نرجس), که از آغاز زیر نظر وی فرائض و معارف دینی را به درستی فرا گرفته بود, به نامزدی فرزندش در آورد وبا مقدماتی که در کتابهای تاریخی آمده است, به عقد ازدواج امام حسن(ع) در آورد.

مدتی از این ازدواج مبارک گذشت دوستان و شیعیان در انتظار ولادت آخرین ستاره امامت, روز شماری می کردند و نگران آینده بودند.

امام حسن(ع) , گه گاه, نوید مولودش را به یاران می داد:

(… سیرزقنی الله ولداً بمنّه ولطفه)8.

به زودی خداوند به من فرزندی خواهد داد و لطف و عنایتش را شامل من خواهد کرد.

با تلاوت مکرر آیه شریفه:


(یریدون لیطفئوا نوراللّه بأفواههم واللّه متمّ نوره ولو کره الکافرون)9.

به یاران امید و بشارت می داد که هیچ نقشه و مکری نمی تواند جلو این قدرت و حکمت خداوندی را بگیرد وروزی این وعده به تحقق می رسد.

از آن سو, دشمن نیز,آنچه در توان داشت به کار گرفت, تا این وعده بزرگ الهی, تحقق نیابد: قابله های فراوانی در خانواده های منسوب به امام حسن(ع), بویژه در منزل امام(ع) گمارد, امام را بارها به زندان افکند, مأمورانی را گمارد که اگر فرزند پسری در خانه امام دیدند,نابودش کنند و…10

اما بر خلاف این تلاشها, نرجس خاتون حامل نور امامت شد و جز امام حسن(ع) و افراد خاصی از وابستگان و شیعیان آن حضرت, از این امر, آگاه نشدند11.

تقدیر الهی بر تدبیر شیطانی ستمگران پیروز شد و درشب نیمه شعبان سال 255 هـ. ق.آن مولود مسعود, قدم به عرصه وجود نهاد و نوید امامت مستضعفان و حاکمیت صالحان را داد12.

امام حسن(ع) که آرزوی خود را بر آورده دید, فرمود:


(زعمت الظلمة انّهم یقتلونی لیقطعوا هذا النسل فکیف رأوا قدرة اللّه13…)

ستمگران بر این پندار بودند که مرا بکشند, تا نسل امامت منقطع گردد, اما از قدرت خداوند غافل بودند.

بدین ترتیب, در آن شرایط رعب و وحشت و در آن فضای اختناق و حاکمیت خلفای جور, دوازدهمین ستاره فروزان امامت و ولایت طلوع کرد و با تولدش, غروب و افول ستمگران و حاکمیت ستمدیدگان را اعلام کرد. 14


یاد آوری دو نکته:
1 . ولادت پنهانی

معمولاً کسی که دارای فرزند می شود, خویشان, دوستان و همسایگان از آن آگاه می شوند, بویژه اگر شخص دارای موقعیت اجتماعی باشد, این مسأله از کسی پوشیده نمی ماند. چگونه می توان تصور کرد که برای امام حسن(ع) نوزادی به دنیا بیاید و مخالفان, با آن همه دقت و حساسیّت و گماردن جاسوسهای فراوان در منزل امام و وابستگان آن حضرت, از تولد نوزاد آگاه نگردند.

آیا این مسأله عادی و طبیعی بود, یا اعجاز و خرق عادت؟

پاسخ: امام حسن(ع), از پیش گوییها آگاه بود و اهمیّت و عظمت آن مولود را نیز به درستی می دانست و از حساسیت دشمنان درباره تولد این نوزاد, غافل نبود و اوضاع سیاسی و شرایط اجتماعی را کاملاً می شناخت, از این روی, به گونه ای,مقدمات و پیش زمینه های ولادت فرزندش را فراهم ساخت که نه تنها دشمنان, بلکه بسیاری از دوستان هم از این امر آگاه نشدند. بنابراین, می توان گفت: تدبیر و کیاست و حزم و دور اندیشی امام حسن(ع) ایجاب می کرد تا آن حضرت به گونه ای این مأموریت را به انجام رساند که دشمنان در هدفهای شوم خود, ناکام بمانند و چنین هم شد.

به همین جهت, شیخ طوسی, ولادت پنهانی امام زمان(ع) را امری عادی و معمولی دانسته و می نویسد:

(این نخستین و آخرین حادثه نبوده است و در طول تاریخ بشری, نمونه های فراوان داشته است.15).

اشاره دارد, به: ولادت پنهانی ابراهیم(ع), به دور از چشم نمرودیان16 و ولادت پنهانی موسی(ع) به دور از چشم فرعونیان.17


2 . مکان تولد و نگهداری

در این باره, چند احتمال وجود دارد:

الف. در سامرا به دنیا آمد و تا آخر عمر پدر بزرگوارش, در آن جا زیست.

ب. در سامرا متولد شد و پیش از درگذشت پدر, به مکه فرستاده شد.

ج. در سامرا قدم به عرصه وجود نهاد و برای حفاظت و رشد, او را به مدینه بردند.

د. در مدینه زاده شد و در همان جا ادامه حیات داد.

برای هر یک از این احتمالها شواهد و قرائنی است که به نقد و بررسی آنها می پردازیم.


دلایل احتمال اول

1 . برای احتمال اول, دسته ای از روایات را که بیانگر تبریک و تهنیت شیعیان,بر امام حسن(ع) است, شاهد آورده اند, از جمله:ابوالفضل الحسین بن الحسن العلوی گوید:

(دخلت علی ابی محمد(ع) بسرّ من رأی فهنأته بسیّدنا صاحب الزمان علیه السلام لما ولد)18.

در سامرا, به منزل امام حسن(ع) رفتم و ولادت سرورمان, صاحب الزمان(ع) را به وی تبریک گفتم.

این گونه روایات, می رساند: گروهی از شیعیان سامرا که از تولد فرزند امام حسن(ع) با خبر شده اند, برای عرض تبریک, به خدمت ایشان رسیده اند.

به نظر ما, این گونه روایات, دلالتی ندارند بر این که مهدی(ع), در منزل امام (ع) به دنیا آمده, یاخیر, زیرا امکان دارد, درمحلّ دیگری به دنیا آمده و خبر ولادت وی, به اصحاب و یاران خاص رسیده است و آنان برای تبریک, به منزل امام(ع) در سامرا رفته اند.

2 . روایاتی که به عبارات گوناگون, از زبان حکیمه خاتون, نقل شده است, از جمله: دعوت امام حسن(ع), از ایشان در شب ولادت مهدی(ع), برای کمک به نرجس خاتون و مشاهده وی, امام زمان(ع) را به هنگام ولادت و پس از آن, در سامرا19.

به این دسته از روایات هم نمی توان اعتماد کرد,زیرا, در برابر این دسته از روایات, روایت دیگری است که تعارض دارد با آنها. نقل کرده اند:

(شخصی پس از وفات امام حسن(ع) در مدینه به خدمت حکیمه خاتون می رسد و از ایشان می پرسد: امام ِپس از امام حسن(ع) کیست؟

ایشان پاسخ می دهد: زمین خالی از حجت نیست و فرزند امام حسن(ع) جانشین اوست.

راوی می پرسد: که شما فرزند ایشان را دیده اید یا شنیده اید.

می گوید: شنیده ام20)

اصولاً, روایاتی که از طریق حکیمه در این باره رسیده است, اضطراب دارند و روشن نیستند. و نمی توان برآنها برای اثبات این احتمال, استدلال کرد.

3. روایاتی که بیانگر دیدن امام زمان, توسط گروهی از اصحاب, در منزل امام حسن عسکری(ع) است.

* امام, در پاسخ آنان که درخواست دیدن جانشین وی را دارند, می فرماید:


(… هذا امامکم من بعدی وخلیفتی علیکم, اطیعوه ولاتتفرقوا من بعدی فتهلکوا فی ادیانکم, أما إنکم لاترونه بعد یومکم هذا. قالوا: فخرجنا من عنده فما مضت الاایام قلائل حتی مضی ابومحمد(ع).21)

پس از من, این پسر, امام شماست و خلیفه من است در میان شما. امر او را اطاعت کنید از گرد رهبری او پراکنده نشوید که هلاک می گردید و دینتان تباه می شود. این را هم بدانید که شما او را پس از امروز, نخواهید دید.

آن جمع گفتند: از نزد امام بیرون آمدیم, و روزی چند نگذشت تا اینکه امام حسن(ع) درگذشت.

* از این قبیل است ملاقات احمد بن اسحاق و سعد با امام حسن(ع).

احمدبن اسحاق می گوید: برای آن حضرت مقداری وجوه شرعی از طرف مردم بردم. در پایان خواستم پرسشهایی مطرح کنم.امام حسن (ع) فرمود:


(… والمسائل التی اردت ان تسأله فاسأل قرة عینی واومأ الی الغلام فسأل سعد الغلام المسائل, وردّ علیه بأحسن اجوبة, ثم قال مولانا الحسن بن علی الی الصلاة مع الغلام وجعلنا نختلف بعد ذلک الی منزل مولانا(ع) فلا نری الغلام بین یدیه.22)

پرسشهایی که داری از نور چشم من (اشاره فرمود به مهدی(ع)) بپرس. سعد آنچه خواست پرسید و آن پسر, با بهترین شیوه پاسخ داد.

سپس امام یازدهم فرمود: نماز را با وی بخوانید.

از آن پس به خانه امام رفت و آمد داشتیم,لکن آن حضرت را ندیدیم.

* مردی از شیعیان از اهل فارس می گوید:

(به سامرا رفتم. جلو منزل امام حسن(ع) رسیدم, بدون این که اذن بطلبم,امام (ع) مرا به داخل خانه فرا خواند. هنگامی که وارد شدم و بر وی سلام کردم از افرادی احوال پرسی کرد.

سپس فرمود: بنشین و پرسید به چه انگیزه ای به این جا آمدی؟

عرض کردم: برای خدمت به شما.

فرمود: در خانه ما باش.

از آن روز به بعد, با سایر خدمتگزاران در خدمت امام(ع) بودم. گاهی مسؤولیت بازار و خرید اجناس و لوازم, به عهده من بود. مدتی گذشت که با افراد, اُنس گرفتم. روزی از روزها, برامام حسن(ع) وارد شدم و ایشان در اتاق مردان بودند. صدایی شنیدم که به من فرمود: سرجایت بایست . ایستادم. ناگهان کنیزی را دیدم که چیزی خدمت امام(ع) آورد وروی آن پوشیده بود.

امام(ع) مرا به نزدیک فرا خواند,به خدمتش رفتم. سپس آن کنیز را صدا زد و او برگشت. به او فرمود: روپوش را کنار بزن و او چنین کرد. پسر بچه ای را دیدم زیبا صورت گندمگون و…

آن گاه فرمود: هذا صاحبکم. سپس دستور داد, وی رابردند و دیگر آن مولود را ندیدم تا امام یازدهم از دنیا رفت.23)

در این نمونه از روایات چند نکته است:

1 . اشخاصی که حضرت را در خانه امام یازدهم دیده اند, بیش ازیکمرتبه دیدار نداشته اند و در رفت و آمدهای بعدی, آن حضرت را ندیده اند. احتمال دارد که امام حسن(ع), برای اتمام حجت و این که بعد از ایشان, حضرت مهدی(ع) امام شیعیان است, دستور داده آن حضرت را به سامرا بیاورند و سپس به محلّی که در آن زندگی می کرد و نگهداری می شد, برگرداندند.

2 . اگر امام مهدی(ع) در سامرا می زیست و اصحاب مورد وثوق هم رفت و آمد داشتند, چه مانعی داشت که آن حضرت را بار دیگر ببینند و اطمینان بیشتری بیابند.

3. در روایت اولی آمده است که آن چهل نفر گفتند چند روزی از ملاقات ما با امام زمان(ع) نگذشت که امام حسن(ع) در گذشت. معلوم می شود آن ملاقات در آخر عمر امام یازدهم صورت گرفته است و این, منافات ندارد که در هنگام ولادت و یا بعد از آن, در سامرا نمی زیسته و اواخر عمر امام حسن(ع), برای تحویل امور امامت و خلافت و نیز اتمام حجت, به سامرا آمده باشد.


دلایل احتمال دوم

برخی بر این باورند که حضرت مهدی(ع), مدتی پس از ولادت, از سامرا هجرت کرد, و تا رحلت پدر بزرگوارشان در مکه مکرّمه زندگی می کرد.

مسعودی در اثبات الوصیه, از حمیری و او از احمدبن اسحاق نقل می کند که گفت:

(دخلت علی ابی محمد(ع) فقال لی: ما کان حالکم فیما کان الناس فیه من الشک والأرتیاب؟ قلت یا سیدی لما ورد الکتاب بخبر سیدنا ومولده لم یبق لنا رجل ولا امرأة ولا غلام بلغ الفهم إلاّ قال بالحق, فقال اما علمتم ان الأرض لاتخلو من حجة اللّه ثم امر ابو محمد(ع) والدته بالحج فی سنة تسع وخمسین ومأتین وعرّفها مایناله فی سنة الستین, واحضر الصاحب(ع) فأوصی الیه وسلم الأسم الأعظم والمواریث والسلاح الیه وخرجت ام ابی محمد مع الصاحب جمیعاً الی مکة و…25)

بر امام حسن عسکری(ع) وارد شدم.

فرمود: چگونه اید در مسأله ای که مردم در آن تردید دارند؟

گفتم سرور من! وقتی خبر ولادت سید و مولای ما, به ما رسید مرد و زن و کوچک و بزرگ ما, آن را پذیرفتند.

امام فرمود: آیانمی دانید که زمین از حجت خدا هرگز خالی نمی ماند. پس از این, امام حسن(ع) در سال 259 امام مهدی(ع) را همراه با مادر خود [مادر امام حسن] به سوی مکه و حج فرستاد و سفارشهای لازم را کرد و امور مربوط به امامت را به وی واگذاشت و به مادرش از حوادث سال آینده [سال 260] خبر داد.

از این روایت چندنکته به دست می آید:

1 . خبر ولادت حضرت مهدی(ع), به بسیاری از شیعیان داده شده بود و آنان به وسیله نامه و یاافراد مطمئن, از این مسأله خبردار شده بودند.

2 . شیعیان درباره تولد حضرت مهدی(ع) در حیرت و تردیدبودند و بسیاری به واسطه همین مسأله دچار لغزش و انحراف شدند.

3. مدتی پس از ولادت, امام مهدی(ع) در سامرا بوده است.

4. امام مهدی(ع) برابر این نقل, چهارسالگی و یک سال پیش از درگذشت پدر بزرگوارشان, شهر سامرا را ترک کرده و سفارشها و اسرار امامت را در همان زمان از پدر دریافت کرده و از آن پس, امام حسن(ع) را ملاقات نکرده است.

5 . آن حضرت, به همراهی جدّه خود, به سوی مکه رفته اند و در آن وادی امن, رحل اقامت افکنده اند.

مؤید این احتمال, روایاتی است که مکان ومسکن حضرت مهدی(ع) را (ذی طوی), محلی در نزدیکی مکه, دانسته اند.


دلایل احتمال سوّم و چهارم

حضرت مهدی(ع) یا در سامرا به دنیا آمد و به مدینه فرستاده شد و یا در مدینه به دنیا قدم نهاد و درهمانجا ماندگار شد.

بر این دو احتمال, می توان روایات و گزارشات تاریخی اقامه کرد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

ابی هاشم جعفری می گوید:

(قلت لأبی محمد(ع) جلالتک تمنعنی من مسألتک فتأذن لی ان اسألک؟ فقال: سل. قلت: یا سیدی هل لک ولد؟ فقال نعم, فقلت فان حدث بک حدث فأین اسأل عنه؟ قال: بالمدینة.26)

به امام حسن عسکری(ع) عرض کردم: پرسشی دارم,ولی بزرگواری شما مانع پرسیدن من است. اجازه می دهید آن را مطرح سازم؟ امام (ع) فرمود: بپرس. گفتم: سرورم, آیا شما را فرزندی هست؟ فرمود: آری. گفتم: اگر پیش آمدی شد کجا می توان او را یافت؟

فرمود: مدینه.

ظاهر این صحیحه آن است که در زمان حیات امام حسن(ع), مهدی (عج) به دنیا آمده و در سامرا نبوده است. ابی هاشم هم از کسانی نبوده است که امام(ع) از او تقیه کند. این که امام(ع) فرمود: در مدینه است, به این معنی نیست که بعد از درگذشت من سراغ او را در مدینه بگیرید; زیرا سؤال کننده می دانست که زمین خالی از حجت نیست و وجود حجت بعد از امام یازدهم ضروری است, امام (ع) هم در جواب فرمود: آن حجت, در مدینه نگهداری می شود و نگران آینده نباشید. شاید این اشکال به ذهن بیاید که از کلمه (المدینه) نمی توان فهمید که همان مدینه رسول اللّه (ص) است که پیش از آن, یثرب نام داشت, بلکه هر شهری را شامل می شود. در نتیجه, با وجود این احتمال, استدلال به روایت ناتمام خواهد بود؟

پاسخ: گرچه بعضی از بزرگان نیز این احتمال را داده اند, ولی برخی دیگر, مدینه را به همان مدینه منوّره معنی کرده اند. مؤیدات دیگری هم از روایات بر این احتمال می توان اقامه کرد.

علامه مجلسی می نویسد:

(قال بالمدینة ای الطیبة المعروفة او لعله علم انه یدرکه او خبراً منه فی المدینة, وقیل اللام للعهد والمراد بها سرّ من رأی یعنی ان سفراؤه من اهل سر من رأی یعرفونه فسلهم عنه)26.

مقصود امام(ع) از مدینه, همان مدینه طیبه است. شاید امام(ع) می دانست که شخص سؤال کننده, مهدی(ع) و یا خبر او را درمدینه خواهد یافت.

برخی گفته اند: الف و لام کلمه (المدینه) برای عهد است و مقصود سامراست. به این معنی که سفیران و نمایندگان خاص حضرت حجت(ع) که در سامرا هستند, او را می شناسند. از آنان راجع به فرزند من, بپرس.

علامه مجلسی, در آغاز نظر خود را نسبت به این روایت, به صراحت اعلام می دارد و مدینه را به همان مدینه معروف و مشهور تفسیر می کند و قول دیگر را با تعبیر (قیل) می آورد که حکایت از آن دارد که مورد تأیید وی نیست.

مؤید این احتمال (که مدینه همان مدینه طیّبه باشد) روایتی است که از امام جواد(ع) رسیده.

راوی می گوید از ایشان پرسیدم:

(… مَنِ الخلف بعدک؟ فقال: ابنی علی وابنا علی, ثم أطرق ملیّاً, ثم رفع رأسه, ثم قال: انها ستکون حیرة, قلت: فاذا کان ذلک فالی اَین؟ فسکت, ثم قال: لا این ـ حتی قالها ثلاثاً فأعدت علیه, فقال: الی المدینة, فقلت: ای المُدُن؟ فقال: مدیتنا هذه وهل مدینة غیرها.27).

جانشین شما کیست؟

امام (ع) فرمود: فرزندم علی و فرزند او [حسن بن علی]

سپس چند لحظه ای ساکت شد و بعد فرمود: به زودی شما دچار حیرت خواهید شد.

گفتم: در این دوران حیرت چه کنیم و کجا برویم؟ امام(ع) ساکت شد, سپس سه مرتبه فرمود: جایی نیست.

باز از ایشان پرسیدم.

در پایان فرمود: مدینه.

گفتم کدام مدینه؟

فرمود همین مدینه [طیّبه] و آیا غیر از این مدینه ای هست؟

قرائن و شواهد تاریخی آن زمان نیز, این احتمال را تأیید می کند.

نمونه زیر, بیانگر آن است که شیعیان, امام مهدی را در مدینه طیّبه می جستند. محمد بن حسن (236ـ 316) از کسانی است که برای تحقیق و بررسی مسأله غیبت به مدینه رسول رفت.در این باره نوشته اند:

(وکان من محله فی الشیعة انه کان الوافد عنهم الی المدینة عند وقوع الغیبة سنة ستّین ومأتین وأقام بها سنة, وعاد وقد ظهر له من امر الصاحب علیه السلام ما احتاج الیه28).

محمد بن حسن, در میان شیعیان, موقعیت ویژه ای داشت. در سال 260 هجری به عنوان تحقیق و بررسی مسأله غیبت امام مهدی(ع) وارد مدینه شد و یک سال در آن جا, بماند و سپس برگشت و آنچه درباره امام زمان(ع) بدان نیاز بود, بر وی, روشن شد [و شیعیان را در جریان قرار داد]

در این نقل تاریخی, هیچ اشاره ای به سامرا نشده, معلوم می شود که درنزد گروهی از شیعیان آن زمان, مسلّم بوده است که امام(ع) در مدینه زندگی می کند, یا از آن جهت که حضرت در آن جا به دنیا آمده و بزرگ شده است, و یا این که پس از ولادت در سامرا, به مدینه آورده شده, تا از دست مأموران خونخوار خلیفه در امان باشد.

اگر قرار بر این بود که حضرت حجت(ع) از دست توطئه گران و مخالفان در امان بماند و به گونه طبیعی دوران کودکی و رشد خود را پشت سر بگذارد, بهترین جا برای این دوران, مدینه بوده است; زیرا هم از مرکز خلافت (سامراء) به دور بوده و هم خانواده بنی هاشم, در مدینه از پایگاه و موقعیّت ویژه ای برخوردار بودند و می توانستند از این مولود مسعود, به بهترین وجه محافظت کنند, تا از گزند حوادث و آفات مصون بماند. و این, با اصل این که آن حضرت (خفی الولادة والمنشأ29) است نیز, سازگاری دارد.

از سوی دیگر, حضور حضرت در سامرا, به گونه عادی و معمولی, با توجه به کنترل شدید دشمن نسبت به خانه امام(ع), غیر ممکن بوده و لزومی هم ندارد که همه چیز را با اصل معجزه و کرامت حلّ کنیم. پذیرفتن این نکته که امام(ع) در مدینه متولد شده و یا دست کم, پس از ولادت, به آن جا انتقال یافته و در آن جا دوران رشد و کودکی را پشت سر نهاده, با اصول امنیتی, بیشتر سازگار است.
اللهم عجل لولیک الفرج
دسته ها :
پنج شنبه پانزدهم 5 1388

از سایت فرهنگی اعتقادی«فطرت» 

اسرار غیبت امام زمان علیه السّلام‏
 
از ویژگیهاى امام دوازدهم (عج) که در روایات اهل بیت علیهم السّلام مورد تأکید قرار گرفته غیبت آن حضرت است ، اما راز این غیبت چیست .نخستین معنی غیبت این است که آن حضرت در درون جوامع بشرى زندگى نمى کند و در دسترس مردم نیست  تا مانند دیگر انسانهاى عادى هر کس خواست او را ببیند و آشنا و بیگانه و دوست و دشمن او را ملاقات کنند .دومین معناى غیبت این است که حضرت مهدى در میان همین جامعه و همین انسانهاست اما به قدرت خدا هرگاه اراده کند از برابر دیدگان آنان غایب مى شود و دیدگان مردم  او را نمى بینند ، همانگونه که موجودات دیگرى چون فرشتگان و ارواح  را  با اینکه به نص قرآن شریف همه در میان ما هستند و در این جهان موجودند، دیده نمی شوند.سومین معناى غیبت این است که آن حضرت در میان مردم و جامعه زندگى مى کنند و حتى بنا بر روایاتى افراد جامعه آن حضرت را رؤیت مى کنند در حالیکه وى را نمى شناسند.آنچه بدیهى ست و بنا بر احادیث ضرورى است اینکه معناى نخست بطور کلى و عمومى قابل پذیرش نیست. چه آنکه او ولى خدا و هادى و راهنماى حق خواهان است در نتیجه مى بایست به هنگام بروز ضرورتها و مصلحتها در جامعه مؤثر باشد، زیرا او براى انسان و هدایت او مأموریت یافته است. لذا آنچه از احادیث ائمه استفاده مى شود، آمیزه اى از معناى دوم و سوم است. هم هست ( براى مشتاقان سالک) و هم نیست، ( در نظر ظالمان و بد خواهان)
خداوند در قرآن مى فرماید "وجعلنا من بین أیدیهم سدا ومن خلفهم سدا فأغشیناهم فهم لا یبصرون" ، وما در برابر آنان دیوارى کشیدیم و در پشت سرشان (نیز) دیوارى و بر دیدگانشان نیز پرده اى افکندیم تا نتوانند بنگرند و ببینند.(اى پیامبر!) هنگامى که تو قرآن تلاوت نمایى، ما میان تو و آنانى که به قیامت ایمان ندارند، پرده اى ستبر قرار مى دهیم.
 
فلسفه غیبت :
آنچه از منابع حدیثى و تاریخى بدست مى آید این است که خداوند در طول تاریخ بر سنتى استوارهمیشه اصرار داشته است و در میان هر قوم و ملتى آنرا به حرکت آورده و به گونه اى عینیت بخشیده است و آن پنهان سازى معلمان و مربیان راستین بشریت از دیده ها بوده است. از این قانون ژرف امت اسلام نیز استثنا نبوده و به غیبت آخرین امام خود گرفتار آمده است.
 
حفظ جان امام علیه السّلام :
هرگاه گروهى از شیعیان اطراف یکى از امامان معصوم گرد آمده، از خرمن علمش خوشه اى چیده اند، بر ستمگران زمان سخت آمده، آتش حسد و کینه آنها شعله ور شده، با تمام نیرو براى خاموش کردن آن مشعل هدایت همت گماشته اند.هنگامى که به روایات پیامبر و اهل بیت در مورد امام عصر مى نگریم ، به این نکته تصریح شده است که حکمت غیبت طولانى آن وجود گرانمایه به فرمان خدا، صیانت از جان گرامى و حیات پر برکت او براى تحقق یافتن نویدها و بشارتهاست.چرا که ما مى دانیم دو رژیم سیاهکار عثمانى و عباسى و دیگر حکمرانان خودکامه اى که طى قرون و اعصار در کشورهاى اسلامى بویژه خاورمیانه حکومت مى کردند، همواره تمامى تلاش و کوشش ارتجاعى خود را در راه از میان برداشتن آن مصلح بزرگ جهانى بکار گرفتند، بویژه پس از دریافت این حقیقت که او طبق آیات و روایات همان اصلاحگر پر شکوهى است که پایه هاى قدرت ظالمانه آنان را به لرزه در خواهد آورد و کاخ بیداد ایشان را منهدم مى سازد و آنان را از تسلط ظالمانه بر سرنوشت بندگان خدا و سرزمین آنان باز خواهد داشت.هجوم و پیگیرى در پیدا کردن مهدى ایجاب مى کرد تا براى نگهدارى جان باقیمانده سلسله امامت ، سلاله نبوت، و مصلح بزرگ بشریت اقدامى بس جدى به عمل آید. در امر غیبت امام دوازدهم و علل آن مسائل بسیارى وجود دارد. یکى از علتهاى ظاهرى و ملموس آن همین چگونگى و پیشامد بود، که از سوى دشمنان طراحى شد، و امر عظیم «غیبت» را در پى داشت. در احوالى که یاد شد ضمن مقارناتى زمینه ناپدیدى امام از نظرها فراهم آمد و دوازدهمین هادى، به فرمان الهى و به قدرت و حکمت خدائى از نظرها پنهان شد.
 
قدرشناسى :
دیگر از راز و رمزهاى پیچیده نهان زیستى امام مهدى بازشناسى ارزش و اهمیت حضور امام معصوم در عرصه هاى مختلف جامعه بشرى است. چرا که قدر عافیت کسى داند که به مصیبتى گرفتار آید، از این روست که بازگشت این نعمت  به هنگام ظهور به خورشیدى که از کرانه غروب خود سر بر آورد، تشبیه شده است .و این بدان معناست که ناپدید شدن این خورشید هدایت نشأت گرفته از امور اجتماعى بسیارى است که یکى از مهمترین آنها بى توجهى و قدرنشناسى از مقام ولایت، امام معصوم زمان وکناره گیرى از دریاى بى کران دانش ، حکمت و معارف او و روى آورى به مظاهر پوچى و تباهى است و بدین علت است که چنین گوهرى از کفها ربوده شده و تا هنگام خواهش صادقانه انسانها باز نمی گردد.
 
آزمایش مردم :
امتحان و آزمایش یکى از حکمتهاى غیبت ولى زمان است که خود از سنتهاى الهی است. خداوند، بندگان خویش را با آزمایشهاى مختلفی به بوته امتحان مى سپارد، از این رو کسانى که به خدا و پیام آورش و هر آنچه آن حضرت در مورد حضرت مهدى  آورده است، ایمان بیاورند، دیگر طولانی شدن غیبت آن گرانمایه،  از ثبات قدم و ایمان عمیق و تزلزل ناپذیر آنان نمى کاهد .
 
تغییرات فرهنگى و روانى در دوران غیبت :  
از جمله اسرار غیبت امام آن است که در دوران غیبت ملل جهان به تدریج براى ظهور آن مصلح حقیقى و سامان دهنده وضع بشر آمادگى علمى و اخلاقى و عملى پیدا کنند، زیرا ظهور آن حضرت مانند ظهور پیامبران و دیگر حجتهاى خداوند نیست که بر پایه اسباب و علل عادى باشد، چرا که روش آن بزرگوار در رهبرى جهان مبنى بر حقایق ، حکم به واقعیات ، ترک تقیه و شدت در امر به معروف و نهى از منکر، مؤاخذه سخت از کارگزاران و صاحب منصبان ، رسیدگى به کارهاى آنها است، که انجام این امور نیاز به تکامل علوم ، معارف، رشد فکرى و اخلاقى بشر دارد، بطورىکه زمینه عالمگیر شدن تعالیم اسلام و جهانى شدن حکومت قرآن فراهم باشد.
 
بازشناسى مؤمن از کافر :
یکى دیگر از رازهاى غیبت امتحان مردم در مصائب و مشکلات زندگى است تا ظرفیت و یا تحمل هر کس بر خود آشکار شود که تا چه حد در راه دین ، مذهب، آئین و کیش خود استقامت و پافشارى مى توانند کرد تا بدین امتحان خوب و بد ممتاز شوند، با امتحان باید خوب از بد، کافر از مؤمن و منافق از مسلم و فاسق از عادل و زشت از زیبا جدا، ایمان مؤمنین محکم شود و شک و شبهه ای باقى نماند و حجت الهى بر خلق تمام شود.
 



 


منبع : خبرگزاری مهر

 

اللهم عجل لولیک الفرج

دسته ها :
سه شنبه شانزدهم 4 1388

از سایت خبری تحلیلی سلام شیعه

منجی در آیین زردشت

   
 
اندیشه ی رسیدن به پیروزی نهایی و وصول به جهانی که در آن مرادهای آدمی برآورده شود و بر همه ی خواسته هایش پیروز گردد نزد زردشتیان و تعلیمات دینی آن ها به وفور دیده می شود . پیروان « هرمزد» با اعتقاد به نیروی لایزال او ، پیوسته در تلاش و جست و جوی نجات بخشی هستند که آرزوی آنان را برآورد و پرهیزکاران را به نعمت جاودانی و کافران را به رنجی جانکاه و مداوم دچار سازد . اینک به گزیده ای از تعلیمات زردشتیان در این باره اشاره می کنیم .



منجی در آیین زردشت

اشاره به اصل نجات بخشی

در یکی از کتاب های مقدس آن ها می خوانیم : « زندگان و آن هایی که بوده اند و خواهند بود نجاتی خواهند جست که از سوی او می آید ، آن که امید می دهد که روان پرهیزکاران در بی مرگی نیرومند بود و آن دروندان در رنج جاودان . این ها را مزدا اهورا به شهریاری ( =نیروی) (خویش ) آفرید » . (1)

باز می خوانیم : کسی که در این راه با دیوان و مردمان که به نوبه ی خود با او (= زردشت ) مخالفت می کنند، ستیزه کرده است . یعنی از آن مردمی است که به او ( = زردشت ) وفا دارند . چنین کسی یا دینش (=وجدانش ) تو را دوست ، برادر یا پدر است . اهورا مزدا سرور خانه ی ما را نجات خواهد داد » . (2)

و نیز در یکی ازکتاب های دیگر آنان آمده است : « ... از این جهت سوشیانس (نامیده خواهد شد) زیرا که سراسر جهان مادی را سود خواهد داد » . (3)

و نیز در جای دیگر می خوانیم : « ای مزدا ! چه هنگام گاوهای آسمان برای برقراری جهان راستی طلوع خواهند کرد؟ هدف های سوشیانس ها با آموزش های کامل تو هماهنگ است . به سوی که برای یاری دادن اندیشه ی نیک باید رفت ؟ به سوی من » . (4)

درکتاب « زند» بعد از ذکر مقابله و مبارزه ی همیشگی ایزدان و اهریمنان آمده است : « در آن هنگام فتح ، و پیروزی و نصرت ایزدان و منقرض شدن نسل اهریمنان ، عالم به سعادت اصلی خود می رسد ، و فرزندان آدم بر صندلی سعادت و برکت خواهند نشست » . (5)

از برخی عبارات « جاماسب » در کتاب « جاماسب نامه » به نقل از زردشت استفاده می شود که او اشاره به خروج حضرت مهدی علیه السلام در آخرالزمان کرده است . او از « زردشت » چنین نقل می کند : « خروج می کند مردی از سرزمین تازیان از ذریه ی هاشم ، مردی با سری بزرگ ، جسمی عظیم ، ساقی بلند ، بر دین جدش ، همراه با لشکری بسیار به ایران روی می آورد و زمین را آباد می کند و نیز آن را پر از عدل و داد خواهد کرد » . (6)

در همان کتاب بعد از بشارت به نبوت رسول اکرم صلی الله علیه و اله آمده است: « و از ذریه ی دختر آن پیامبر که به خورشید عالم و شاه زمان ( شاه زنان ) معروف است ، مردی به حکم یزدان حکومت می کند که او آخرین خلیفه ی آن پیامبر است. حکومت او در وسط عالم یعنی مکه است . و دولت او تا روز قیامت متصل خواهد شد ... در آن هنگام تعداد بسیاری از افراد خوش نفس و انبیاء رجعت خواهند کرد...» . (7)

جهان مطلوب

از خلال اشارات مبهم و کنایه آمیز « اوستا» می توان دریافت که آنان پیوسته برای رسیدن به جهانی مطلوب در کوشش اند و منتظر رسیدن روزی که در آن، همه ی آرزوهای مشروع برآورده شود و از دشمنی ها و نادرستی ها و فریب ها و نیرنگ ها اثری نباشد. « زردشت » خود برای رسیدن به چنین خواستی می کوشد و از « هرمزد » یاری می طلبد و از او برای نابودی بدان و ناراستان کمک می خواهد .

« سوشیانس ها » که پیروان راستین و بر حق اویند نیز چنین هدفی را دارند و می خواهند دنیایی بسازند که فساد و تباهی در آن نباشد .

در یکی از کتاب های مقدس آنان می خوانیم : « یاران استوت ارت پیروزمند فراز آیند ... خشم خونین سلاح دژفره از پیششان بگریزد ، اشه ( = راستی ) ، دروغ بد دژچهر ( = بدذات ) در خود تاریکی را چیره خواهد شد . خرداد و مراد گرسنگی و تشنگی زشت را چیره شود . اهریمن ناتوان و بدکار بگریزد » . (8) و نیز می خوانیم : « پس باشد که از آنانی باشیم که جهان را نورانی کنیم ای مزدا ! و شما ای اهوره های دیگر که حمایت و راستی را بیاوریم ، وقتی که اندیشه ها آنجا یکی شوند. » (9)

و نیز در جاماسبنامه آمده است : « همانا ( سوشیانس ) - منجی بزرگ - دینش را در تمام سطح عالم ترویج خواهد کرد ، و فقر و تنگدستی را از بین مردم زائل خواهد نمود. و مردم را بر یک عقیده و قول و عمل متفق خواهد کرد » .(10)

اشاره به موعود

در کتاب های مقدس زردشتیان به موعود جهانی اشاره شده است ، آنجا که می گوید: « در این سه هزاره هوشیدر و هوشیدرماه و سوشیانس که جدا جدا در سر هر هزاره از ایشان یکی آید و همه ی کارهای جهان را بازآراید و پیمان شکنان و بت پرستان را در کشور بزند ( = بشکند ) » .(11)

و نیز می خوانیم : « پس هزاره ی پنجم هوشیدران بن بود ( = آغاز شد ) . هوشیدر زردشتیان نمودار ( دین ) و پیامبر راست از ( سوی ) هرمزد آید چنان که زردشت ( دین ) آورد او نیز دین آورد و رواج دهد » . ( 12)

و نیز می خوانیم : « به پایان هزاره ( هوشیدر ) هوشیدر ماه به سی سالگی به همپرسگی هرمزد رسد. خورشید از آن روز بیست شبانه روز به بالست ( آسمان

) ایستد . هنگامی که آن مرد سی ساله شود همپرسی کند با امشاسپندان ( که ) فرمانروایان خوب ( و) آفریدگان نیک ( هستند ) مزدا در روز روشن آشکار شود که جهان بی مست و بی کوی و بی کرپ است ، یعنی به چیز ایزدان کوروکر نیستند ... و پر جان داده شده است یعنی که باران بوده است...» . (13)

و نیز می خوانیم : « بدان هزاره ( =هزاره ی هوشیدر ماه ) ، هوشیدر ماه زردشت به پیامبری از (سوی) هرمزد آید ، چنانکه زردشت دین آورد و اندر جهان روا کرد » . (14)

و نیز می خوانیم : « و آن گاه سی زمستان از آن دهمین سده سپری نشده ، کنیز ( ی) به آب نشیند که ( نامش ) « گواگ پد » است که مادر آن گواگ سوشیانش است که ( او) نمودار بردن پتیاره اهریمن است واز دوده ی ایست و استر است ... آن گاه اندر آن آب نشیندکه پانزده ساله است ... (آن کنیز) نه پیش از آن با مردان خوابید و نه پس از آن گاه که آبستن شد تا زمانی که آن (سوشیانس) بزاد » . (15)

و نیز می خوانیم: «سوشیانس، آخرین آفریده ی هرمزدی در زمین است. آخرین کسی که به زمین می آید سوشیانس است که جهان را پاک کند».(16)

در آیین زردشت سه موعود ذکر شده که بر هر یک از آن ها اسم « سوشیانت » اطلاق شده است . هر سه نفر گر چه به عنوان موعود مطرح شده اند ولی آن چیزی که از اهمیت بیشتری برخوردار است موعود سوم است که به او لقب « سوشیانت پیروز » داده اند . آنان می گویند : « سوشیانت مزدکی به مثابه ی کریشنای براهمه و بودای پنجم بودایی ها و مسیح یهودی ها وفارقلیط عیسویان و به منزله ی مهدی نزد مسلمانان است » .

زمینه سازان

ظهور هوشیدر همزمان با آغاز هزاره ی پنجم است . اندکی پیش از این قیام ، دو نجات بخش دیگر که هر یک نقش ویژه و رسالتی خاص بر عهده دارند ، قیام می کنند. از متون موجود استنباط می شود که این دو تن زمینه را برای آمدن « هوشیدر » آماده می کنند و نابسامانی ها و آشوب هایی که آرامش مزدیسنان را بر هم زده است فرو می نشانند . بررسی موعود در دین زردشتی بدون گفت و گو پیرامون این دو نفر کامل نخواهد بود.

الف - بهرام ورجاوند

درباره ی او و تولد و رشد و قیامش اشارات نسبتا کافی در متون زردشتی آمده است . خروج او مژده ی پایان شب سیاه دین و طلوع سپیده ی امید گروندگان راستکار و درست پیمانی است که سال ها سرزنش بی دینان را تحمل کردند ... او خواهد آمد تا دین زردشت را سامان دهد و آز و نیاز و خشم و کین و کفر را ریشه کن کند و اهریمن و دیوان بدنژاد را سست و زبون گرداند . با آمدن او بار دیگر زندگی بر چهره ی نیکان لبخند خواهد زد.

در یکی از کتاب های مقدس زردشتیان می خوانیم : « ... آن هنگام از سوی کابلستان یکی آید که فره بدوست ( و) از همان دوره ی بغان ( منظور از بغان ، کیانیان است ) و ( او را ) کی بهرام خوانند و همه ی مردم با او باز شوند ( = به او بگروند) و نیز به هندوستان و روم و ترکستان و همه سوی پادشاهی کند و همه وارونه گروشان ( = بد اعتقادان ) را بردارند ( = نابود کنند ) (و) دین زردشت را سامان دهد...» . (17)

ب - پشیوتن / پشوتن

پشیوتن یا چهرومیان فرزند گشتاسب نجات بخش دیگری است که برای ترویج و استحکام دین مزدیسنی از کنگدر ظهور می کند.

در یکی از کتاب های آنان آمده است : « در همان زمان ( = در زمان هوشیدر ) پشیوتن گشتاسپان از سوی کنگدژ آید با یکصد و پنجاه مرد پرهیزکار ، آن بتکده که رازگاه ایشان ( = دیوان ) بود بکند ( = خراب کند ) و به جای آن آتش بهرام نشاند. دین را ( به ) همه درست بگوید و سامان دهد. پس هزاره ی پنجم ، هزاره ی هوشیدر آغاز شود » . (18)

قیام پشیوتن ، آخرین قیام نیمکردانه ای است که اندکی پیش از هزاره ی هوشیدر رخ می دهد و هدف او بازسازی دین و برپا داشتن آیین های دینی و گسترش آموزش های آن است .

در جاماسبنامه می خوانیم : « ... تا بعد از آن خدای تعالی رحمت کند و زمان دهد تا پشیوتن از کنگدژ بیاید به یاری ایرانشهر و بدی و گمراهی از جهان برخیزد و دین راستی روا شود و در مدت کم و بیش یک سال او شیدر بامی بیاید و دین روا بکند » . (19)

جهان در پایان هر یک از هزاره ها

نزد زردشتیان ، جهانی در پایان هر یک از هزاره ها ، جهانی است آکنده از همه ی تباهی ها و پریشانی ها ، جهانی خرابی که در آن ، همه کس و همه چیز راه نابود را می پیماید ...

الف - در زمینه های فردی و اجتماعی

در زراتشت نامه می خوانیم :

ز مردم در آن روزگاران بد

ز صد یک نبینی که دارد خرد

نبینی در آن قوم رأی و مراد

نباشد به گفتارشان اعتماد (20)

 

و نیز آمده است : « و چشم آز ایشان از خواسته پر نشود و خواسته جهان گرد کنند و زیرزمین نهان کنند» . (21)

ب- در زمینه های تاریخی و اسطوره ای

وقایع تاریخی در پایان هزاره ها نیز مانند دیگر جنبه ها ، روی هم رفته جامه ی فاسدی را نشان می دهد که روزنه های امید در آن از همه سو بسته است و افق زندگی تیره و تار همه ی کوشش ها و تلاش ها بی نتیجه به نظر می رسد. اشاره ی متون گاه آشکارا به وقایع مشخص تاریخی است همچون تسلط ترک و روم و عرب .

در زراتشت نامه می خوانیم :

همیدون بیایند قوم عرب

برانگیخته شر و شور و شغب

تلی کشته گردد زهر دو گروه

زکشته به هر مرز بر ، کوه کوه (22)

و نیز می خوانیم : « چون هزاره ی تو به سر رسد ( = به پایان رسد ) ای سپیتمان زردشت ! همه ی سرزمین های ایران به سم اسب ایشان کنده شود ، و درفش ایشان به پدشخوارگر رسد » . (23)

ج - واژگونی اصول

در جامعه ی مورد بحث ، نه تنها شیرازه ی امور فردی و اجتماعی گسیخته است، بلکه پدیده های مختلف نیز واژگونه شده و جریان طبیعی خود را از دست می دهد.

در زند بهمن یسن می خوانیم : « و ابر کامکار و باد پرهیزکار به هنگام و زمان خویش باران کردن نشاید » . ( 24)

و نیز آمده است :

برآید بسی ابر بر آسمان

که باران نبارد به هنگام آن ( 25)

و نیز می خوانیم : « و هوا آشفته ( شود ) و سرد باد و گرم باد وزد » . ( 26)

و نیز می خوانیم : « .. و تخم میوه ندهد ، و میوه ی دانه به ده ( دانه ) هشت ( دانه ) بکاهد و دو بیفزاید و آن که بیفزاید سفید نباشد. و گیاهان و دارو درخت بکاهد چون یکی بستاند نود بکاهد و ده بیفزاید و آن را که بیفزاید شادابی و مزه نباشد » . (27)

موازین اخلاقی نیز وارونه شده است . در جاماسب نامه می خوانیم : « پس مردمانی که در آن هنگام ( پایان هزاره ) باشند همه به مهر دروجی ( = پیمان شکنی ) ایستند» . (28)

د- وضع خانواده ها

خانواده و نظام ها و ضوابط حاکم بر آن نیز دگرگون است و هماهنگی لازم را ندارد. در زند بهمن یسن می خوانیم : « مهر پدر از ( دل ) پسر ( و ) برادرر از ( دل ) برادر برود » . (29)

و نیز آمده است : « و زن و شوی خویش را به مرگ ارزان ( اعدام ) بدهد » . (30)

و نیز می خوانیم : « و پسر و پدر و مادر رازند و ایشان را اندر زندگی از کد خدایی جدا کند » . (31)

ه - آفات

مهمترین و اساسی ترین وقایعی که رخ می دهد وقایع آسمانی و زمینی گوناگونی است که زندگی آدمیان و همه ی موجودات زمینی را دست خوش دگرگونی و نابودی می سازد . در جاماسب نامه آمده است : و « زمین لرزه بسیار بود و بسیار ویرانی بکند » . (32)

و نیز آمده است : و « و باران بی هنگام بارد و آنچه بارد بی سود و بد باشد » . (33)

و نیز می خوانیم : « و باران به هنگام خویش نیاید و آنچه ( بارد ) خرفستر و حشرات آورد » . (34)

و- تحریف و تغییر در دین

اساسی ترین تغییرات و دردآورترین آن ها ناهماهنگی و هرج و مرجی است که در امور دینی ، روحانیان و تشکیلات دین حاصل می شود ، آن گاه که از مذهب تنها نامی باقی ماند و معنویت و صفایی که باید بر آن حکمفرما باشد ، از میان برود .

در زند بهمن یسن آمده است : « آنان که به هیربدی و هاوشتی نامورند به یکدیگر خواهند و آهو ( = عیب ) ( یکدیگر ) گویند ، و عیب بنگرند . ایشان را اهریمن و دیوان دشمنی بیشتر برده اند و از گناه که مردمان کنند از پنج گناه سه گناه هیربدان ( و) هاوشتان کنند ... ویزشی ( = عبادت ) که پذیرند نکنند و بیم از دوزخ ندارند » . (35)


 

پی نوشت ها :

1- یسن /45 ، ب 7 .

2- یسن /45 ، ب 11.

3-بخشی از بند 139 ، فروردین یشت .

4-یسن ، 46 ، ب 3 .

5-بشارت العهدین ، ص 237 -238 ، به نقل از او .

6-بشارت العدین ، ص 242 -243 ، به نقل از او .

7-همان ، ص 273 .

8- بخشی از بندهای 95 و 96 زامیادیشت .

9- باب 9 ، یسن 30 .

10-جاماسبنامه ، ص 121 -122 .

11-مینوی خرد، پرسش 1 ، باب 95 .

12-بندهش ، ص 187 .

13-دینکرد سنجانا ، ج 70 ، ف 8 ، باب 23 .

14-بندهش ، ص 188 .

15-دینکرد سنجانا ، ج 2 ، ف 9 ، ب 15-19 .

16-پتیت ایرانی ، باب 22 .

17-بندهش ، ص 181 .

18-بندهش ، ص 187 .

19-جاماسب نامه ی فارسی ، ص 89-88 .

20-زراتشت نامه ، 88 و 91 ، بیت 1400 و 1352 .

21-زند بهمن یسن ، ف 4 ، بند 62 .

22-زراتشت نامه ، ص 95 ، بیت 59 -1458 .

23-زند بهمن یسن ، ف 5 ، ب 8 .

24-همان ، ف 4 ، ب 42 .

25-زراتشت نامه ، ص 90 ، بیت 1383 .

26-جاماسب نامه ، ف 1 ، ب 5 .

27-زند بهمن یسن ، ف 4 ، ب 18 .

28- جاماسب نامه ، ف 1 ، ب 1 .

29-زند بهمن یسن ، ف 4 ، ب 15 .

30-جاماسب نامه ، ف 1 ، ب 4 .

31-زند بهمن یسن ، ف 4 ، ب 15 .

32-جاماسب نامه ، ف 1 ، ب 5.

33-همان.

34-جاماسب نامه ی فارسی ، ص 85 .

35-زند بهمن یسن ، ف 4 ، ب 39-41 .

منبع: کتاب منجی از دیدگاه ادیان

 

 

اللهم عجل لولیک الفرج

دسته ها :
سه شنبه شانزدهم 4 1388
X